7 maja 1920 Kijów został zajęty. Tramwajem. Sowieci wycofali się bez walki na lewy brzeg Dniepru.

W samym mieście nikt nie zwrócił na to szczególnej uwagi, za to w Polsce powstał wielki zachwyt. Padały utopijne propozycje, Piłsudski był porównywany z Bolesławem Chrobrym. W rzeczywistości mieliśmy już wtedy poważne problemy. Nie było istotnego zwycięstwa militarnego. Natarcie bolszewików od północy powstrzymał Sosnkowski, ale z Kaukazu już waliła Konarmia Budionnego. Wbrew nazwie, miała w składzie dużo samochodów pancernych i była zwyczajnie za szybka; pod koniec maja rozerwała front. Doświadczenia obronne z czasów pierwszej wojny światowej okazały się nieprzydatne. Dowódca garnizonu w Kijowie Rydz-Śmigły (on zajął też wcześniej Wilno i Dyneburg) chciał go bez sensu bronić. W tym czasie Armia Czerwona zbliżała się już ku centralnym ziemiom Polski.

1 lipca 1920 powstała Rada Obrony Państwa, która przejęła uprawnienia naczelnego dowództwa, sejmu i rządu. 4 lipca powołano armię ochotniczą (dzieci, starcy, zwolnieni ze służby) z Hallerem na czele; było to prawie sto tysięcy ludzi. Tworzone z niej oddziały wojskowe kierowano na front, by uzupełnić powstające luki; ponosiły potworne straty, ale miały wysokie morale i ginęły ze śpiewem na ustach.

10 lipca Władysław Grabski pojechał do Spa w Belgii, żeby prosić o pomoc zagraniczną. Przyjęto go chłodno, wszyscy tam byli wkurwieni na Polaków już od tej wyprawy kijowskiej. Jako warunki podano: rozejm z Rosją bolszewicką na linii Curzona, zgoda na decyzję wielkich mocarstw w sprawie sporów z Czechosłowacją i Litwą, udział w londyńskiej konferencji razem z Rosją, Litwą, Czechosłowacją i… Galicją Wschodnią. W zamian obiecano pomoc, głównie dyplomatyczną, oraz sprzęt wojskowy. Jedynie Francja przysłała misję wojskową Weyganda. Węgrzy zadeklarowali gotowość przysłania korpusu w sile trzydziestu tysięcy szabel, na co jednak nie wyraziła zgody Praga. W sumie więc pomógł nam jedynie… Stalin. Armia Konna utknęła pod Lwowem. Tam też trzystu osiemnastu ochotników dokonało rzeczy niewiarygodnej.

Poprawiło to trochę sytuację, ale z północy ruszyła kolejna ofensywa. W połowie sierpnia bolszewicy stanęli pod Warszawą. 30 lipca w Białymstoku powstał Polrewkom z Marchlewskim na czele (oraz Feliksem Dzierżyńskim w ekipie). Swoją odyseję zakończył w Wyszkowie, w sprawie szczegółów odsyłam do Stefana Żeromskiego. Powstał też Galrewkom w Tarnopolu, zalążek przyszłej Galicyjskiej Republiki Rad. Przez trupa białej Polski prowadziła droga do światowej rewolucji.

grupa odwodowa w regionie Wieprza

Zresztą to wszyscy wiecie, bitwa warszawska, zwana też Cudem nad Wisłą... Zaczęła się kolejna faza wojny. 31 sierpnia bitwa pod Komarowem, potem niemeńska i sytuacja zmienia się na korzyść. 17 sierpnia strona radziecka przedstawiła propozycje pokojowe. Linia Curzona, przyjacielskie stosunki, redukcja armii do dziesięciu tysięcy ludzi (mieliśmy wtedy milion) i jeszcze mnóstwo innych paranoicznych żądań. Potem naprawiono radiostację.

(Dygresja: czy teraz rozumiecie, dlaczego tatuś Michnika nie zasługuje na żadne współczucie?)

We wrześniu 1920 przeniesiono obrady do Rygi. Zbliżała się zima i w ogóle po co prowadzić dalszą wojnę. Nie wyszło z samostijną Ukrainą. Rokowania toczyły się do marca 1921. Osiemnastego podpisano polsko-radziecki traktat pokojowy. Obie strony nie będą ingerowały w swoje sprawy wewnętrzne, co równało się rozbrojeniu Ukraińców i Białorusinów. Co tam jeszcze, możliwość repatriacji, prawo swobodnego rozwoju kulturalnego mniejszości narodowych, Rosja miała zwrócić trofea wojenne wywiezione od 1772 i zrobiła to (sic). Odzyskaliśmy m.in. Szczerbca, głowy wawelskie, zbiory biblioteczne, relikwie św. Andrzeja Boboli (w 1938). Za to forsy nie dali. Niektórzy uważali, że należało kontynuować wojnę (vide pamiętnik Witosa, od lipca 1920 premiera rządu obrony narodowej), inni wręcz przeciwnie.

Granica polsko-litewska; nie chcieli słyszeć o jakimkolwiek związku z Polską. Był problem z Wilnem. Już pod koniec 1918 zaczęto tam organizować oddziały samoobrony, finansowane przez Jana Tyszkiewicza (ostatnia prywatna armia w dziejach Polski). 19-21 kwietnia 1919 Polacy zajęli Wilno (“polska Wielkanoc”), co dodatkowo zaostrzyło stosunki z Litwinami (ciekawe dlaczego…). Żądali też Nowogródczyzny i części białostockiego z Suwałkami – gdyby im się to udało, mieliby ok. 20% Litwinów na Litwie.

22 kwietnia 1919 Piłsudski wydał odezwę, która była klasycznym przykładem koncepcji federacyjnej. Opublikowano ją po polsku, rosyjsku, litewsku oraz w jidysz. Nie doszło jednak do porozumienia – stąd głosy, by przeprowadzić propolskie powstanie (lato 1919), ale Litwini zlikwidowali całą konspirację. Lato 1920 to odwrót ze wschodu i układ litewsko-radziecki z 12 lipca.

Lucjan Żeligowski, były generał carski, dowodził dywizją litewsko-białoruską. “Panie generale, pan się zbuntujesz”, zdjęli orzełki i ruszyli na Wilno. Oficerowie francuscy i angielscy próbowali powstrzymać marsz, ale nie mogli się porozumieć, bo nikt w owej dywizji nie spikał i nie parlał. 11 października proklamowano Litwę Środkową, z Orłem i Pogonią w herbie. Strona polska udawała, że nic jej na ten temat nie wiadomo. Proponowali organizację Litwy na zasadzie dwukantonalnej. 8 stycznia 1922 odbyły się wybory do sejmu Litwy Środkowej, w których wzięli udział przede wszystkim Polacy. Sejm zadecydował o wcieleniu Wileńszczyzny do Polski. Piłsudski nie był zbyt chętny, ale 24 marca sejm ustawodawczy przyjął ustawę o inkorporacji Litwy Środkowej.

Że oni wszyscy, budując tę II RP i tocząc te wszystkie wojny, ze szczęścia nie powariowali, naprawdę podziwiam. Uff.