Wydawałoby się, że nie ma nic szlachetniejszego, jak bunt przeciw niesprawiedliwości, małości i wszelkim innym przypadłościom ludzkiej natury zarówno w jej indywidualnym, jak i społecznym wydaniu. Tego rodzaju bunt jest na ogół cechą ludzi młodych, przejętych ideałami, a nie dostrzegających żelaznych reguł życiowych, lub co tu dużo mówić, jest na ogół cechą ludzi naiwnych. Polityczna naiwność dla jednych jest cnotą, a dla innych poważnym obciążeniem. Obok naiwności cechą buntu jest bezradność. No cóż możemy zrobić, kiedy przeciwnik ma opanowane wszystkie instrumenty władzy? Ano możemy tylko publicznie zamanifestować swój sprzeciw. Możemy ponieść tego konsekwencje, które na ogół są niemiłe. Dla buntowników wszystko to jest tytułem do chwały. Praktycznie każdy bunt kończy się porażką, która jest tym większa im bardziej idealistyczne cele stawiają sobie buntownicy. Bunt jest negacją, która jako taka jest na ogół mało twórcza, aby nie powiedzieć wprost, że jest jałowa. Czytając to wszystko, ktoś mógłby zwątpić, czy w ogóle warto przeciwstawiać się złu, fałszowi i zakłamaniu w skali powszechnej i osobistej? Czy warto się narażać? Otóż zawsze warto. Tyle tylko, że moim zdaniem bunt jest akurat najmniej do tego przydatną formą.

Bunt
To na ogół przedsięwzięcie idealistyczne. Nie mające żadnego zaplecza gospodarczego, politycznego i organizacyjnego. Typową cechą wszystkich buntowników jest pisanie listów otwartych, oświadczeń, stanowisk i temu podobnych petycji skierowanych do swoich wrogów i przeciwników, przy pomocy, których buntownicy chcą na ogół osiągnąć dwa cele. Pierwszy to poprzez wyłożenie swoich racji, chcą oni zamienić przysłowiowych zjadaczy chleba w aniołów, co samo w sobie jest całkowicie nierealne. Drugim celem jest tzw. opinia publiczna, w oczach której chcą oni pogrążyć swoich przeciwników. Ten cel jest też nieosiągalny, bo wszystkie media są w rękach tych krytykowanych przeciwników, którzy nigdy nie dopuszczają do upowszechnienia stanowiska buntowników. Bliskimi krewnymi wszelkich buntowników są terroryści, którzy poprzez zakładników i groźbę ich zamordowania uzyskują na ogół publikacje swoich manifestów, lecz w efekcie końcowym z politycznym rezultatem zerowym, a może i nawet ujemnym. Historycy studiujący czasy okupacji, zniewolenia, terroru i utraty niepodległości, dobrze wiedzą, że na ogół wszelkie tego rodzaju bunty były inspirowane przez tajne służby po to, aby ich ujawnić swoich wrogów i zawczasu odpowiednio się nimi zająć. Na koniec trzeba stwierdzić, że bunt w dobrej sprawie, jest tylko krzykliwą manifestacją sprzeciwu, bez żadnej szansy na jakiekolwiek powodzenie w zrealizowanie w praktyce swoich, skądinąd bardzo słusznych i szlachetnych postulatów. Buntownik na ogół uważa, że sama demonstracja jego buntu jest na tyle wystarczająca, że nic więcej nie musi już w tej sprawie czynić.

Służby specjalne
O roli konfidentów, donosicieli i prowokatorów w inicjacjach wszelkich buntów pisze w swoich opowiadaniach i powieściach znawca tego tematu Władysław Terlecki. W jednym z opowiadań z czasów powstania styczniowego przedstawia on sytuację, jaka wytworzyła się po egzekucji Dyktatora Powstania Romualda Trugutta i jego czterech towarzyszy na stokach warszawskiej cytadeli w dniu 5 sierpnia 1864 roku. Wkrótce potem zaczęło działać nie zlikwidowane do końca podziemie. W swoich drukach opatrzonych godłem i pieczęciami rządu narodowego przedstawiano propozycje dalszej walki z zaborcą. Tyle tylko, że jej program był dużo bardziej radykalny i bezkompromisowy niż straconego niedawno przywódcy. Listy takie przez zakonspirowanych emisariuszy były rozsyłane do wszystkich krajów, gdzie schroniły się niedobitki powstania. Na wskazany adres w stolicy po osłoną nocnych ciemności zaczęli zgłaszać się pierwsi ochotnicy. Tyle tylko, że na podwórzu kamienicy stała przygotowana dla nich szubienica. Na czele tego „konspiracyjnego” rządu, który tak radykalnie wzywał do wojny z rosyjskim zaborcą, okazał się szef carskiej ochrany (tajnego wywiadu), który patrzył z okna na kolejne egzekucje i skreślał z listy wrogów caratu nazwiska osób, które dały się tutaj zwabić na łatwe obietnice i radykalny program. Rosyjski carat przygotował całą strategię buntu, który wspierał poprzez swoich agentów w celu wyłapywania skrytych i groźnych dla niego przeciwników. Agenci ci przede wszystkim zachęcali do manifestacji sprzeciwu i pisania petycji. Zdając sobie sprawę z tego, że dzisiejsze czasy są całkiem już inne, to trzeba jednak pamiętać, że raz sprawdzone metody są stosownie do okoliczności modyfikowane i wykorzystywane do oporu.

Wojna
Na tle tych niezbyt zachęcających na ogół szlachetnych, lecz ślepych odruchów buntu, widzę raczej potrzebę prowadzenia wojny ze złem, aniżeli manifestowania sprzeciwu. Wojna to coś dużo więcej niż bunt. Wojna musi być prowadzona mniej lub bardziej, ale jednak profesjonalnie. Muszą być sztaby, wydziały, plany, dowódcy. Muszą być wytyczone cele strategiczne, operacyjne, taktyczne, doraźne militarne i polityczne. Do prowadzenia wojny dopuszcza się pod każdym względem służby fachowe, a jak ich nie ma to się je najpierw szkoli. Wystarczy tu wspomnieć, że prowadzenie jakiejkolwiek wojny partyzanckiej, zimnej i gorącej, tajnej i skrytej oraz jawnej i otwartej wymaga określonych funduszy i to czasem wcale nie małych. Ktoś te pieniądze musi na wojnę dać, ktoś musi nimi racjonalnie zarządzać, aby stale napływały i spełniały przeznaczoną dla nich rolę zaopatrzenia w broń, materiały, żywność itp. Prowadzenie wojny wiąże się też z posiadaniem zaplecza organizacyjnego, gospodarczego i politycznego. Prowadzenie wojny wymaga też uzyskania dla niej wsparcia międzynarodowego i to nie tylko werbalnego, deklaratywnego, ale również materialnego, dyplomatycznego, tajnego i jawnego. Wszystko to dla buntowników nie jest godne uwagi, ale też i skutki buntu są inne niż te, które można osiągnąć w wyniku regularnej wojny.

Przeciw buntowi
Pojawiająca się na łamach TXT krytyka łatwych i powierzchownych postaw buntowniczych zasługuje moim zdaniem na uwagę i dalszą jej kontynuację. Wynika to przede wszystkim z bardzo łatwych do zaakceptowania wymagań „buntu” w stosunku do bardziej profesjonalnych działań „wojny”. To, że postawy buntu są bardzo popularne w całym polskim społeczeństwie jest znamienne, ale zarazem bardzo niepokojące. Społeczeństwo to nie zachowało ciągłości pokoleniowej walki o swoje prawa, szczególnie w warunkach demokratycznego państwa, tak w sprawach wewnętrznych, jak i międzynarodowych. W każdym państwie nośnikiem tego rodzaju ciągłości jest inteligencja, która została w Polsce zniszczona najpierw przez okupanta niemieckiego, a potem sowieckiego. Jako, że okupacja sowiecka trwała 45 lat wytworzyła ona na swoje potrzeby pseudointeligencję (półinteligecję i ćwierćinteligencję), która wyróżnia się tylko formalnym wykształceniem i zainteresowaniami na poziomie nie wiele większym od proletariatu. Nie czuje się ona odpowiedzialna ani za państwo, ani za to, co się w nim dzieje. Jest to oczywiście ocena niesprawiedliwa w szczegółach, lecz moim zdaniem trafna odnośnie przeważających jej cech. Czy jest szansa na nową inteligencję? Oczywiście, że tak. Jej zręby i pierwsze oznaki czasem już widać naocznie. Otóż, inteligencję w dawnym tego słowa znaczeniu, a więc ludzi odpowiedzialnych za siebie i innych, widać w kulturze, gdzie coraz mniej znaczy dyplom, a coraz więcej talent. Widać również w gospodarce i polityce, gdzie sprawna organizacja, dobra produkcja i rodzinna atmosfera nie wynika wcale z ukończenia prestiżowej uczelni, ale jest wynikiem uczciwej kalkulacji, humanistycznych przekonań i własnego doświadczenia. Pusta retoryka buntowników i ich raczej destruktywne czyny nie mogą zachwycać ludzi, którzy koncentrują swoją uwagę bardziej na budowaniu niż na burzeniu. Odpowiadają oni na to, że aby coś nowego zbudować, trzeba zrobić na to miejsce burząc stare konstrukcje. Tak to się tylko buntownikom wydaje. W rzeczywistości jest tak, że burząc stare zwyczaje, instytucje i poglądy, w ich miejsce owszem wprowadza się nowe, lecz na ogół jeszcze bardziej prymitywne, proste, a nawet prostackie. Doświadczenie jakie pod tym względem przeszliśmy od 1945 do 1989 roku powinno być pod tym względem przekonywującym argumentem. Bunt zatem może jest dobry dla początkującej na niwie społecznej i politycznej niedoświadczonej młodzieży, ale jest kompromitujący moim zdaniem dla wszystkich, którzy dożyli przynajmniej wieku średniego.
Adam Maksymowicz