Korupcja w górnictwie

Ostatnie wydarzenia w KWK „Śląsk – Wujek, każą zastanowić się, co jest przyczyna tak tragicznych wydarzeń w polskim górnictwie. Czy aby przyczyna ta nie leży poza warunkami naturalnymi, na które wszyscy tak chętnie się powołują? Ostatnie wypowiedzi prominentnych urzędników państwowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo pracy w kopalniach wskazują, że w żaden sposób nie poczuwają się oni do żadnej winy. W ten sposób dochodzimy do konkluzji, że jak nie wiadomo, o co chodzi to wiadomo, że chodzi o….

Reforma
Od 1989 roku polskie górnictwo jest reformowane. Są to przedsięwzięcia mniej lub więcej udane, a czasem nawet całkowicie pozbawione sensu. Tak było z włączeniem Wyższego Urzędu Górniczego do Ministerstwa Środowiska. Ostatnio padają propozycje wyłączenia kopalń węgla kamiennego z pod spod nadzoru Ministerstwa Gospodarki i przeniesienie tych kompetencji do Ministerstwa Skarbu. Oczywiście można poszczególne działy gospodarki dowolnie podporządkowywać różnym ministerstwom, choćby na zasadzie eksperymentu. Jednakże musi być jakieś uzasadnienie dla tego rodzaju zmian. Sama dyscyplina finansowa i nadzór właścicielski to jeszcze nie wszystko, tu musi być jeszcze rzeczowe i zawodowe rozpoznanie. Takie rozpoznanie branży w ministerstwie gospodarki ma departament górnictwa, którego nie ma w ministerstwie skarbu. Trzeba też pamiętać, że tego rodzaju eksperymenty dokonywane są na żywym organizmie gospodarczym, który i bez tego ma poważne kłopoty z utrzymaniem swojej rentowności, wydobycia, bezpieczeństwa pracy itp. Czy skarb zna się na tym wszystkim? Ostatnie nieszczególnie udane transakcje tego ministerstwa związane ze sprzedażą stoczni szczecińskich nakazują zachować dużą ostrożność w podporządkowywaniu mu nowych zadań, szczególnie tak specyficznych, jak górnictwo węgla kamiennego. O tym, jakim wypaczeniom ulegają instytucje górnicze podległe innym niż gospodarcze resortom, świadczą materiały pokontrolne Najwyższej Izby Kontroli dotyczące sytuacji w Wyższym Urzędzie Górniczym w Katowicach. Być może, że wszystkie te nieprawidłowości sprzed dwóch lat zostały już usunięte, jednakże sam fakt, że aż do takich nieprawidłowości mogło dojść w instytucji, która w powszechnej opinii górniczej powinna być „jak żona Cezara” poza wszelkim podejrzeniem jest znamienne.

Najazd
Przeciętnie liczba kontroli w 2006 roku wynosiła 144 na jedną kopalnię węgla kamiennego zajmując ok. 11% roboczodniówek. Po prostu najazd kontroli górniczej, a przecież nie tylko inspektorzy górniczy kontrolują kopalnie. Czy będąc stale pod presją kontroli można wydajnie pracować? Często zdarzało się tak, że kilka różnych kontroli zjawiało się na kopalni z tego samego urzędu górniczego? To istny najazd. Doceniając niezbędność kontroli warto jednak zwrócić uwagę, że są one bardzo drobiazgowe, w przeciwieństwie do np. kontroli norweskich urzędów. Tam dla przykładu jeden urzędnik ma pod kontrolą mniej więcej taki obszar i ilość zakładów górniczych jak u nas cały okręg. Tylko, że tam urzędnik przyjeżdża na kopalnię raz do roku. Sprawdza rejestr wypadków i potwierdza właściwą jej kwalifikację ubezpieczeniową. Jeżeli wypadków jest więcej, natychmiast kopalnia zaliczana jest do wyższej strefy opłat ubezpieczeniowych, co obciąża ją w milionach dolarów rocznie. W tych kopalniach sami pracownicy, dozór i kierownictwo dbają nie tylko o produkcje i wydobycie, ale też autentycznie o bezpieczeństwo każdego zatrudnionego, bez konieczności kontroli urzędu górniczego. Natomiast u nas odwrotnie. Urząd bada szczegóły i drobiazgi. Wydaje zarządzenia, kary, upomnienia i dyspozycje. Kiedy tylko jest już za bramą sprawa zaraz wraca do stanu poprzedniego. I tak trwa zabawa w „złodziei” i „policjantów”.

Komisje
Na 10 powołanych Komisji przy WUG tylko jedna z nich zajmowała się zadaniami wskazanymi przez ustawodawcę. Była to Komisja Bezpieczeństwa Pracy w Górnictwie. Pozostałe komisje koncentrowały się na rozpatrywaniu spraw wnoszonych przez przedsiębiorców. Praktyka bezpośredniego kierowania spraw przedsiębiorców na posiedzenia komisji WUG została przez NIK oceniona negatywnie. Komisje nie mogą wyręczać w tych sprawach powołanych do tego organów nadzoru górniczego. Zdaniem NIK, w takich wypadkach, przedsiębiorcy powinni występować o opinię do niezależnych jednostek naukowych bądź specjalistów, a nie do organów opiniodawczo – doradczych Prezesa WUG. Co najciekawsze, że o wydanie odpłatnej opinii zwracali się do Komisji przedsiębiorcy, którzy byli jej odbiorcami. Komisje chętnie podejmowały uchwały, które w praktyce przyjmowały formę nakazów skierowanych do przedsiębiorców z pominięciem uprawnionych do tego urzędów górniczych. Pod tym względem Komisje przekraczały swoje uprawnienia. NIK negatywnie ocenił tolerowanie tego rodzaju praktyk. Komisje te łącznie liczyły 171 osób, a koszt ich utrzymania wynosił ok. 1 miliona zł. Wydatki Komisji finansowane były z wpływów za wydawane opinie z tym, że finansowały je podmioty bardzo zainteresowane treściami tych opinii, co niewiele miało wspólnego z obiektywną ich treścią. Komisję ds. Tąpań Obudowy i Kierowania Stropem w Zakładach Górniczych Wydobywających Rudy Miedzi obsługiwała jednostka naukowo – badawcza KGHM CUPRUM Sp. z o. o., która w całości należy do KGHM Polska Miedź S.A). Polska Miedź jako przedsiębiorca Górniczy bądź kopalnie jako oddziały spółki były z zasady jedynymi „klientami”, którzy zwracali się do Komisji z wnioskami o udzielenie opinii. Co gorsze niektórzy wnioskodawcy zawierali indywidualne umowy z członkami Komisji dotyczące wynagrodzenia za sporządzenie przez nich koreferatów do sporządzonych opinii. Ogólnie panował chaos prawny i finansowy dotyczący rozliczeń za wykonane prace na rzecz Komisji. Ogólnie wystąpienie pokontrolne NIK podkreśla korupcjogenny charakter wielu stosowanych tu praktyk.

Rozrywki
Swoistą rolę w tym wzajemnie świadczącym sobie usługi towarzystwie odgrywała Komisja ds. Tąpań Obudowy i Kierowania Stropem w Zakładach Górniczych Wydobywających Rudy Miedzi. Komisja ta niczego sobie nie żałowała i np. przedsiębiorców ociężała kosztami gastronomicznym!! Średnio na posiedzenie wypadało 230 zł na osobę. W ciągu 4 lat wydano na ten cel ok. 190 tys. zł. Nawet kosztami szkolenia członków Komisji obciążano przedsiębiorców. Ta kuriozalna Komisja funkcjonowała jak spółka prawa handlowego, kreowała dochody i koszty, które nawiasem mówiąc nie bilansowały się i nie wiadomo co się działo z zyskiem lub też stratą z „działalności”. Przewodniczący komisji dysponował służbowym telefonem komórkowym, którego rachunki dochodziły do ok. 2 tys. zł miesięcznie. Łącznie telefon ten kosztował ok. 28 tys. zł. Aby było sprawiedliwie w KGHM wszystkie zakłady obciążano kosztami istnienia Komisji, zarówno te, które składały wnioski, jak i te, które ich nie składały. Faktury na wszelki wypadek zawyżano. Przewodniczący Komisji (przez kilkanaście lat) znany w środowisku profesor AGH był typowym biznesmenem. Jednocześnie prezesował radzie naukowej KGHM Cuprum i radzie nadzorczej tej firmy a także zasiadał w kilku innych radach nadzorczych (KHW S.A., przewodniczący Rad Naukowych KOMAG w Gliwicach i CHEMKOP w Krakowie, przewodniczący Rad Nadzorczych: Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. (1993-1998), Bytomskiej Spółki Węglowej S.A. (1998-1999) i Rudzkiej Spółki Węglowej S.A. (1999-2002). NIK zwrócił się do prezesa WUG z wnioskiem o zdjęcie tej osoby ze stanowiska przewodniczącego tej Komisji. Nawiasem mówiąc bardzo szybko do niej powrócił.

Szlachetne zdrowie
Komisja ds. Zagrożeń Zdrowia była zdaniem NIK całkowicie niepotrzebna. Ponieważ zajmowała się ona tylko i wyłącznie odpłatnym opiniowaniem indywidualnych wniosków producentów wyrobów, którzy chcieli wprowadzić je do zakładów górniczych. Mogli to zrobić na podstawie odpowiedniej ustawy, bez potrzeby zasięgania opinii tej Komisji, ale widać z tego, że woleli ponosić koszta, aniżeli omijać tak znaczącą komisję. NIK zarzucił też Prezesowi WUG podanie na łamach miesięcznika tej instytucji nieprawdziwych informacji o konieczności posiadania opinii tej Komisji, dotyczącej środków ochrony indywidualnej w górnictwie. Jeden z producentów tych środków odmówił poddania się procedurze komisji i sprawę wygrał w postępowaniu administracyjnym.
KWK Halemba
Czterech przedstawicieli Komisji ds. Zagrożeń Atmosfery Kopalnianej i Klimatyzacji w Podziemnych Zakładach Górniczych w okresie poprzedzającym wypadek wielokrotnie w kopalni tej na umowę – zlecenie opiniowało prace związane z likwidacją ściany 1 w pokładzie 506 na poziomie 1030 m w miejscu gdzie zaistniał wypadek zbiorowy oraz pełnili w tym zakresie usługi doradcze. Osoby te weszły później w skład komisji mającej zbadać przyczyny i okoliczności zapalenia i wybuchu metanu oraz wypadku zbiorowego zaistniałego w dniu 21.11. 2006 r. Czyli osoby, które wypowiedziały się wcześniej na temat bezpiecznego prowadzenia tam robót górniczych teraz oceniały poprawność wcześnie przez siebie zaleconych działań. Tego rodzaju powiązania NIK również ocenił negatywnie.
Egzamin
Polskie górnictwo od strony rządowej, prawnej i merytorycznej musi być zarządzane za pośrednictwem jednego organu administracyjnego państwa. Wynika to z potrzeby posiadania wysokich kompetencji zawodowych, specjalistycznych i praktycznych, które mogą być sprawdzone i doskonalone pod wspólnym patronatem wzajemnie się uzupełniających i kontrolujących instytucji. Smutny przypadek newralgicznego punktu bezpieczeństwa, jakim stały się wyżej opisane komisje WUG, nie byłby możliwy, gdyby instytucja ta była podporządkowana ministerstwu gospodarki, a nie jak ma to obecnie miejsce ministerstwu środowiska, które z górnictwem nie ma nic wspólnego. Podobnie przeniesienie nadzoru nad górnictwem węgla kamiennego do ministerstwa skarbu może dla tego górnictwa źle się skończyć. Czy prominenci z resortu górnictwa nic na ten temat nie wiedzą? Czy tylko udają, że nie wiedzą? Tak, czy inaczej uważam, że w tych tragicznych chwilach dla polskiego górnictwa nie zdali oni egzaminu ze swoich kwalifikacji, kompetencji i wszelkich innych wymagań do zajmowania swoich stanowisk.

Adam Maksymowicz