Można powiedzieć, że w osobie pułkownika Jana Rzepeckiego zawarte są wszystkie dole i niedole Powstania. Był jednym z prominentnych jego przywódców, trzeźwy realista, zdolny, inteligentny i niezwykle pracowity. Miał za sobą chwile wzniosłe, pełne zasług, i osiągnięć w służbie podziemnego państwa polskiego. Jednocześnie jako realista po wojnie szybko porozumiał się z komunistami unikając w ten sposób represji. O swoich podwładnych mordowanych w tym czasie w katowniach UB po prostu zapomniał. Propaganda PRL wiele razy wykorzystywała jego opinie o swoich kolegach z Komendy Głównej AK. Dziś wiadomo, że byli to ludzie, którzy nie mogli podołać sytuacji w jakiej postawiły ich wypadki dziejowe. Rzucanie jednak na nich oskarżeń w ówczesnym czasie było równoznaczne z kwestionowaniem i poniżaniem całego wkładu wojskowego konspiracji skupionej wokół rządu londyńskiego. Było to tym bardziej haniebne, że sam Rzepecki pełnił w KG AK jedną z kluczowych pozycji będąc szefem Biura Informacji Prasowej (BIP) i w związku z tym miał duży wpływ na takie, a nie inne kształtowanie się poglądów dowódców najwyższego szczebla. Pisząc o tym wszystkim zdaję sobie sprawę, z pewnego sprzeciwu i negacji, jakiej będzie poddany tego rodzaju tekst o charakterze demaskującym. Z tego względu zaznaczam, że nie jest moją intencją, ani zamiarem poniżanie kogokolwiek, odbieranie mu należnych zasług i stronnicze opisywanie ujemnych cech charakteru oraz podejmowanych decyzji. Będąc jak najdalej od tego rodzaju metod staram się jednak ukazać prawdę o dniach „krwi i chwały”, wychodząc z założenia, że nic nie jest tak ciekawe jak właśnie prawda.

Zamach majowy
Zastaje Rzepeckiego na stanowisku dowódcy batalionu w Oficerskiej Szkole Piechoty (OSP), która wraz ze Szkołą Podchorążych (SP) opowiedziała się po stronie Prezydenta. W związku z tym był świadkiem i uczestnikiem wszystkich najważniejszych wydarzeń związanych z przebiegiem walk w Warszawie. Osobiście oddany Prezydentowi z przekonania walczył po słusznej stronie legalnej władzy. Był w ochronie Prezydenta podczas sławnej jego rozmowy z Piłsudckim na moście Poniatowskiego. Po zamachu został usunięty ze swego stanowiska. Na uwagę zasługuje bardzo drobiazgowy i szczegółowy jego opis wypadków przygotowany w wiele lat po wojnie i po raz pierwszy opublikowany w 1956 roku. Rzepecki był przeciwnikiem piłsudczyków. Publiczne wywlekanie wszystkich ich błędów i lojalności opartej na micie „wodza” dobrze służyło propagandzie PRL, która miała jeszcze wtedy za głównego swego przeciwnika tysiące i setki tysięcy żyjących w kraju zwolenników marszałka. O tym, jak wysługiwał się Rzepecki nowym „panom” świadczy jego relacja o losach zaginionego generała Zagórskiego: „ W wiele lat potem uzyskałem wiadomość następującą: oto, Miładowski dowiózł Zagórskiego do Belwederu, gdzie tenże został stawiony przed Piłsudckim w obecności Wieniawy i Becka. W toku gwałtownej rozmowy, w której Zagórskiemu wypomniano wszystkie przewiny sięgające aż do czasów, gdy był narzuconym przez Austrię szefem sztabu Komendy Legionów, Piłsudcki miał go uderzyć w twarz, na co Zagórski odwzajemnił się jakimś uderzeniem. Nastąpiła błyskawiczna reakcja obecnych w postaci cięcia szablą Wieniawy i strzału z pistoletu Becka, co żywot Zagórskiego zakończyło.”1

Wojna
Polskie przygotowania do wojny opisał on w sposób kompromitujący najwyższe przedwojenne władze wojskowe. I w tym wypadku, podobnie jak z zamachem majowym wiedziano, że mniej chodzi tu o prawdę historyczną, a bardziej o propagandowe zwycięstwo komunistów, którzy na tle takich nieudaczników mieli wypaść jako geniusze strategii i dalekosiężnej myśli politycznej opartej o sojusz ze Związkiem Radzieckim. Choć Rzepecki nigdzie o tym wprost nie pisze, zarówno propaganda, jak i jako tako zorientowani w ówczesnych realiach ludzie doskonale zdawali sobie z tego sprawę. Wgląd we wszystkie ówczesne przedwojenne materiały wojskowe dawało Rzepeckiemu stanowisko wykładowcy w Wyższej Szkole Wojennej, której komendantem był gen. Tadeusz Kutrzeba. Wszystkie opinie zapewne prawdziwe i bezstronne potwierdzają wielkie kwalifikacje Rzepeckiego, jako wykładowcy. Jego szerokie zainteresowania, wytrwała praca nad własnym wykształceniem, zdolności analityczne i inteligencja budziły uznanie zarówno u jego przełożonych, jak i kolegów. Kampanię wrześniową odbył na stanowisku szefa III Oddziału Operacyjnego Armii „Kraków”. W swoich wspomnieniach podobnie jak dotychczas nie zostawił przysłowiowej suchej nitki na dowództwie tej Armii.

Powstanie
Zarys roli Rzepeckiego w Powstaniu można już odczytać z poprzednich odcinków. Jako jeden z najbardziej inteligentnych, rozgarniętych i wykształconych sztabowców pełnił funkcje szefa Biura Informacji Prasowej (BIP) o pseudonimie Prezes. Wiosną 1918 roku w Szkole Podchorążych do której uczęszczał Rzepecki, zjawił się nowy instruktor podporucznik 5 pułku piechoty Legionów Stefan Rowecki, któremu powierzono kurs klasy F (szóstej z kolei). Rzepecki został przydzielony jako jego zastępca i dowódca plutonu. W tej sytuacji powołanie go na szefa BIP było czymś całkowicie naturalnym. Rzepecki był zaufanym człowiekiem Grota – Roweckiego. Trzeba powiedzieć, że jako dowódcę Rzepecki cenił go najbardziej i nigdy nie wyraził o nim żadnej krytycznej oceny. Bora – Komorowskiego nie lubił i nie cenił. Uważał go za endeka, który bardziej podejmuje decyzje dla chwały własnej niż dla dobra kraju. Sam Rzeepecki miał przekonania lewicowo demokratyczne związane z PPS, SL i ze Stronnictwem Demokratycznym. Równie inteligentnego, pracowitego i zdolnego płk Kazimierza Iranka – Osmeckiego, jako rywala o odmiennych zapatrywaniach politycznych nienawidził zapewne szczerze, czemu daje wyraz w swoich wspomnieniach nigdy nie wymieniając jego nazwiska, ani nawet funkcji. Był gorącym zwolennikiem Powstania i dążył wszelkimi dostępnymi mu środkami do podjęcia decyzji o jego wybuchu. Środki te to przede wszystkim informacja, przy pomocy której paraliżował odmienne zdanie szefa wywiadu w tej sprawie. Można powiedzieć, że osiągnął on swój cel przedstawiając bardzo realistyczny scenariusz przyszłych wydarzeń. Na odprawie KG AK 22 lipca 1944 powiedział on znamienne słowa: „...jeśli nie opanujemy miasta, to uczynią to komuniści, co pozwoli Stalinowi utrzymywać, że nie istniejemy i że komuniści przedstawiają jedynie zorganizowane siły wojskowe i polityczne w Polsce. Byłaby to oczywiście straszliwa klęska – dodał – nie tylko dla AK, lecz także dla rządu londyńskiego, ruina pięciu lat walki i wysiłków.”2 Był to skuteczny szantaż wymuszający decyzje o Powstaniu, w wyniku którego główny ciężar pozbycia się Armii Krajowej szczęśliwie spadł na Niemców.

W PRL
Po Powstaniu, w obozie jenieckim Rzepecki był jednym z niewielu organizatorów powrotu powstańców do Polski. Wielu z nich już wtedy wiedziało jaki ich czeka tam los i postanowiło pozostać za granicą. Po wielu wydarzeniach Rzepecki został organizatorem i pierwszym szefem utworzonej przez niego 2 września 1945 roku organizacji „Wolność i Niepodległość” (WiN). Dla poakowskiego podziemia utrzymał jego dawną strukturę obszarową, która później ułatwiła aresztowania jej członków. Jak wspomina oficer jego osobistej ochrony instrukcje Rzepeckiego w tym czasie były mniej więcej takie: „...ukryć ludzi jak najwięcej, melinować na Ziemiach Odzyskanych, a w żadnym wypadku do lasu, bo w lesie was wybiją, raczej do więzień, bo z więzień was wyjdzie dziewięćdziesiąt procent, a w lesie zostaniecie po prostu wybici”3. Ta realistyczna ocena sytuacji wskazywała na doskonałe rozeznanie Rzepeckiego w celach i metodach komunistycznej walki z AK. Stanowisko strony komunistycznej wobec planów Rzepeckiego wyjawił płk Światło odpowiedzialny w UB za likwidację opozycji, który powiedział: „Stwierdzam z całą stanowczością, bo wiem to z partii i bezpieczeństwa, że ujawnienie Armii Krajowej było tylko pretekstem do jej całkowitej likwidacji. Chodziło o to, aby wreszcie rozszyfrować całą organizację, przeprowadzić aresztowania i zlikwidować. Bierut i jego klika oraz wywiad sowiecki zapędzili sami ludzi do lasu, likwidując celowo kierownictwo Armii Krajowej, niszcząc elementarne swobody demokratyczne i możliwość działania legalnej opozycji. Działali przy tym przez swoich agentów – prowokatorów, którzy organizowali grupy leśne, aby wyłapywać w ten sposób najbardziej aktywny element oporu przeciw reżimowi”3.

Przed sądem
Płk Rzepeckiego zatrzymano 5 listopada 1945 roku w Łodzi. Mimo upływu wielu lat do dziś nie ujawniono, kto go wydał w ręce UB. Już w kilka dni po jego aresztowaniu rozeszły się pogłoski, że Rzepecki „sypie”, nikt nie chciał jednak w to wierzyć. Wydawało się to nieprawdopodobne, że właśnie taki człowiek mógł się załamać, zawieść zaufanie podwładnych, okazać się nielojalnym wobec zwierzchników i wszystkiego czemu dotąd przewodził. Przebieg procesu potwierdził najgorsze. Bardzo trafną moim zdaniem, ocenę postępowania Rzepeckiego wygłosił oddany mu całkowicie jego obrońca znany warszawski adwokat Maślanko: „To nie jest tak, że człowiek aresztowany piątego listopada przyznał się szóstego listopada, ujawnił i tak dalej… Tytan tej miary się nie załamuje. On skapitulował z wewnętrznego przekonania, on się nie załamał. To był koniec ewolucji. To był przypadek, że to się zbiegło z aresztowaniem… To tylko przyspieszyło. Rzepecki się nie załamał. Rzepecki z własnego wewnętrznego przekonania skapitulował przed „Warszawą”, bo doszedł do wniosku, że to jest pożyteczne dla kraju, który ma ordery Virtuti Militari, który był profesorem Wyższej Szkoły Wojennej, który w podziemiu był w Armii Krajowej i w czasie Powstania, który był wodzem podziemia, nigdy nie był tak wielki, jak dnia szóstego listopada, który to dzień będzie historyczną datą, dniem w którym wódz podziemia skapitulował dobrowolnie, bo doszedł do wniosku, że trzeba z tym skończyć dla dobra kraju…” Płk Rzepeckiego skazano na osiem lat więzienia. Na drugi dzień po wyroku został ułaskawiony przez Prezydenta Bieruta. Mam nadzieję, że wyrok historii i potomnych będzie inny niż wyrok sądu PRL i łaskawość agenta NKWD.
Adam Maksymowicz

1 Jan Rzepecki – Wspomnienia i przyczynki historyczne. Czytelnik. Warszawa
1984.
2 Kazimierz Iranek – Osmecki. Powołanie i przeznaczenie. Wspomnienia oficera Komendy Głównej AK. Czytelnik. Warszawa. 2004.
3 Anna Sudliz – Sprawa pułkownika Rzepeckiego. Część I i II. Artykuł miesiąca. Głos Nr 60/61, 62/63. Warszawa, maj – czerwiec 1990, lipiec – sierpień 1990.