Zbliżająca się kolejna rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego wywołuje wspomnienia i refleksje. Są one z jednej strony pełne hołdu i zasłużonej chwały dla bohaterów Powstania, dla ich odwagi, inicjatywy i spełnionego żołnierskiego obowiązku względem siebie i Ojczyzny. Te pozytywne odczucia, dowody i fakty z reguły dominują we wszystkich wystąpieniach, artykułach prasowych i relacjach. W tym tonie wypowiadał się też Prezydent RP twierdząc, że nie obchodzimy rocznicy klęski Powstania, ale czcimy pamięć jego bohaterów. Rozpatrując ten aspekt Powstania można powiedzieć, ze jest on bezdyskusyjny. Setki, a może nawet tysiące wypowiedzi i publikacji na ten temat jednoznacznie potwierdzają, że pod tym względem wszyscy są zgodni. Ta bohaterska strona Powstania nie może jednak przesłonić odpowiedzialności dowódców i polityków za skutki jego upadku, a tym samym za jego klęskę militarną. Pytanie o tę odpowiedzialność nie jest skierowane do żołnierzy walczących na barykadach Warszawy, lecz do polityków i wyższych dowódców wojskowych podejmujących brzemienne w skutkach decyzje. Na to pytanie trzeba udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Nie emocjonalnej, nie politycznie stronniczej i interesownej, lecz merytorycznej, rzeczowej i wojskowej. Można zapytać, czy jesteśmy do tego odpowiednio przygotowani? Otóż odpowiadam, że nie. Nie zmienia to jednak potrzeby rzeczowych prób poszukiwania dokumentów, analizy faktów i korzystania z literatury zawodowej. Aby to czynić nie trzeba być historykiem, a wystarczy tylko amatorem tej profesji. Unikanie odpowiedzi na pytania o odpowiedzialność dowódców Powstania w wypowiedziach profesjonalistów budzić musi zrozumiałe zaniepokojenie wśród rodaków zainteresowanych prawdą o swojej przeszłości. Odnoszę wrażenie, że wiele ważnych dokumentów dotyczących Powstania Warszawskiego nie zostało jeszcze ogłoszonych. Na podstawie szczątkowych tylko i dostępnych materiałów będziemy starali się dowiedzieć kim byli najwyżsi dowódcy Powstania w kraju i w Londynie? Jakie mieli kwalifikacje wojskowe, moralne i polityczne? Jakimi dysponowali siłami, informacjami i sojuszami gwarantującymi sukces Powstania? Jakie wydali rozkazy, jakich mieli współpracowników i jak reagowali na zachodzące wydarzenia? Piszę o tym, aby wyraźnie zaznaczyć, że czego innego oczekuje się od frontowego żołnierza, a czego innego od jego dowódcy, szczególnie tego na najwyższym szczeblu.

Bez dowódców
Armia Krajowa przed wybuchem Powstania Warszawskiego miała na swoim czele dwóch wybitnych dowódców wojskowych. Byli nimi gen. Władysław Sikorski, jako premier i Wódz Naczelny oraz Komendant Główny Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki „Grot”. Obaj mieli doświadczenie bojowe, zdolności i talenty wojskowe oraz autorytet w śród rodaków w kraju. Tak się jednak zdarzyło, że jeszcze rok przed wybuchem Powstania Warszawskiego obaj zginęli prawie jednocześnie w nie do końca do dziś wyjaśnionych okolicznościach. Jeżeli był to przypadek, to tylko zgodny z teorią Nicollo Makiawellego, że przypadki w polityce zdarzają się, ale tylko te reżyserowane. Komuś zależało, aby rząd w Londynie i państwo podziemne w kraju pozbawić głowy. Pozostawiając na uboczu wielokrotnie opisywane, analizowane i udowodnione już morderstwo w Gibraltarze (4.07.1943), trzeba przyznać, że w znacznej mierze ujęcie przez Gestapo „Grota”- Roweckiego (30.07.1943), kryje nie mniej zagadek i niejasności, wskazujących na tego samego sprawcę. Tym sprawcą mogli być przede wszystkim Sowieci, którzy realizowali dalekosiężne plany podboju Polski. Metoda posługiwania się innymi wykonawcami korzystnych dla siebie zabójstw i zbrodni była doskonale opanowana przez NKWD. Posłużyło się ono wielokrotnie tego rodzaju prowokacjami również w krajowych rozgrywkach o stanowisko pierwszego sekretarza PPR (sprawa Findera, Mołojca itp.). Wielce mówiącą na ten temat wskazówką jest powojenny los małżeństwa Ludwika Kalksteina (oficera wywiadu AK) i jego żony Blanki, odpowiedzialnych za wydanie Niemcom „Grota”. Przez jakiś czas po wojnie byli oni na usługach Urzędu Bezpieczeństwa, a kiedy stali się już niepotrzebni, wytoczono im w 1955 roku sprawę sądową w wyniku, której zostali skazani na dożywocie. Po kolejnej amnestii szybko odzyskali wolność i wszelki słuch po nich zaginął. Zarówno w Londynie następca Sikorskiego na stanowisku Wodza Naczelnego gen. Kazimierz Sosnkowski, jak i w kraju nowy komendant główny AK w osobie gen. Bora – Komorowskiego to ludzie nie mający już talentów swoich poprzedników, ani też tego samego autorytetu u sprzymierzonych i wśród szerokich rzesz Polaków walczących na wszystkich frontach drugiej wojny światowej. Tych dużo łatwiej było kompromitować, a przede wszystkim prowokować do podejmowania decyzji korzystnych dla swoich międzynarodowych przeciwników.

Komenda Główna
Drugą osobą po Borze – Komorowskim był Dowódca Warszawskiego Korpusu Armii Krajowej (Komendant Okręgu Warszawskiego) gen. Monter – Chruściel, który praktycznie dowodził Powstaniem Warszawskim. Od 1941 roku Szefem Sztabu KG był płk. dypl. Tadeusz Pełczyński – Grzegorz. Jedną z kluczowych osób decydujących o Powstaniu Warszawskim był gen. Leopold Okulicki – Niedźwiadek, Zastępca Szefa Sztabu KG i szef Wydziału Operacyjnego Sztabu. Do grona prominentnych dowódców Komendy Głównej AK decydujących o wybuchu powstania należeli też oficerowie niższej rangi jak: płk. Kazimierz Iranek – Osmecki szef II Oddziału (wywiadu) KG AK, płk. Jan Rzepecki – szef Biura Informacji i Propagandy (BiP) KG, płk. Janusz Bokszczanin – II Zastępca szefa sztabu KG. W sposób ogólny zarówno Wódz Naczelny gen. Kazimierz Sosnkowski, jak i premier i rząd wyrazili zgodę na podjęcie decyzji o Powstaniu Warszawskim przez czynniki krajowe. Rzeczywista decyzja w tej sprawie była więc w rękach Komendy Głównej Armii Krajowej. Z sylwetkami najważniejszych postaci KG AK podejmujących decyzję o Powstaniu zapoznamy się w kolejnych odcinkach tego cyklu.

Burza
Plan akcji nazwanej kryptonimem „Burza” powstał w Komendzie Głównej AK w listopadzie 1943 roku. Po zwycięstwie Rosjan pod Stalingradem i Kurskiem ich armie niepowstrzymanie parły na zachód. Armia Czerwona była już w odległości ok. 100 km od dawnych granic RP. Konfrontacja polsko – rosyjska była nieunikniona i należało się odpowiednio do niej przygotować. Zadanie takie miała spełniać akcja „Burza”, której podstawowe założenia polegały na przygotowaniu stosownie do rozwijającej się sytuacji powstania powszechnego w chwili wycofywania się lub ucieczki Niemców i przejęcie władzy wojskowej i cywilnej, tam gdzie będzie to możliwe. Jeżeli nie będzie warunków do zorganizowania powstania zostanie przeprowadzona na dużą skalę akcja sabotażowo – dywersyjna mająca na celu osłabienie niemieckiej okupacji i tym samy stworzenie warunków do opanowywania terenu po ich wycofaniu się. Istotą planu było usunięcie Niemców i wystąpienie wobec nadchodzących Rosjan, w roli gospodarzy reprezentujących legalne polskie władze. Pierwotny plan „Burzy” dążył do uniknięcia walk w większych miastach, celem oszczędzenia bezbronnej ludności i ochrony historycznych budowli. Początkowo nie planowano żadnej akcji w Warszawie. Zgromadzone w stolicy jednostki AK miały zaatakować tylne straże niemieckich sił ustępujących ze stolicy. W drugiej połowie lipca 1944 roku, a więc na ok. dwa tygodnie przed wybuchem Powstania plan ten na wniosek gen. Leopolda Okulickiego – Niedźwiadka został zmieniony. Według nowej wersji planu „Burza” stolica miała zostać opanowana własnymi siłami w najbardziej sprzyjającym momencie. Nowa wersja planu uzyskała aprobatę Delegata Rządu oraz Komisji Głównej Rady Jedności Narodowej reprezentującej czynnik cywilny i polityczny. W ten sposób droga do podjęcia decyzji o wybuchu powstania w Warszawie stała się otwarta zarówno od strony militarnej, jak i politycznej. Za podjęciem akcji opanowania stolicy przed wkroczeniem do niej wojsk rosyjskich przemawiały względy militarne, polityczne i ideologiczne. Uważano, że należy uniemożliwić Niemcom obronę Warszawy, a tym samym Rosjanom walkę o miasto. Walka ta mogła w swoich skutkach w znacznym stopniu przyczynić się do zniszczenia miasta i strat w ludności cywilnej. Powstanie miało wszystkiemu temu zapobiec.

Ciąg dalszy
Kończąc ten szkic wstępny, chciałbym na tych stronach poświęcić Powstaniu Warszawskiemu kilka dalszych szkiców. Przede wszystkim istnieje potrzeba przedstawienia kolejno poszczególnych generałów i pułkowników Komendy Głównej AK oraz warto zastanowić się nad rozwojem stanowiska Sowietów w sprawie Powstania. Trzeba też wspomnieć o obszernej literaturze źródłowej dotyczącej tego tematu.
Adam Maksymowicz