Otwarta w dniu 19 kwietnia br. w Pałacu Królewskim we Wrocławiu przy ul. Kazimierza Wielkiego wystawa pt. „1000 lat Wrocławia” mówi o innym mieście niż to, w którym mieszkamy od 1945 roku. To miasto, które prezentuje wystawa nazywa się nie Wrocław, lecz Breslau. Świadczą o tym zgromadzone tu eksponaty, ich pruska tradycja, która choć prawdziwa, w żadnym wypadku nie jest zrównoważona powojennymi polskimi osiągnięciami we wszystkich dziedzinach wiedzy, kultury i gospodarki. Argument, że były to równocześnie propagandowe sukcesy władzy komunistycznej, nie wytrzymuje krytyki, gdyż ciężka praca, ofiarność, talenty, sukcesy i efekty odbudowy były dziełem mieszkańców miasta. Dziś o tym wszystkim łatwo się zapomina, owszem pamiętając, że było ono w niektórych rejonach zburzone nawet w 90 procentach. Obecny, nowoczesny jego wygląd przyjmuje się jednak tak, jakby stało się to samoczynnie, za działaniem jakiejś różdżki czarodziejskiej, a nie było osiągnięte drogą potu, łez i cierpienia.

Pałac Królewski
O jego historii w latach 1945 – 2008 w folderze „Historia i sztuka Wrocławia w Pałacu Królewskim” napisano jedno zdanie: „Po ich odbudowie w latach 1963 – 1999 znajdowało się tutaj Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne”. Koniec, kropka. W przewodniku po wystawie „1000 lat Wrocławia” liczącym sobie 326 stron w rozdziale „Pałac z historią – historia w pałacu” zabrakło miejsca nawet na to wspomnienie. Wśród licznych jego fotografii brak zdjęcia z 1945 roku, na którym widać tylko wypalone mury i sterty gruzów pokrywające dziedziniec i przyległą ulicę. Kto pałac odbudował? Głęboki cień zapomnienia pada na tych, którzy sporządzili odpowiednie projekty i dali na to pieniądze. Przecież ktoś to musiał wykonać. Samo się nie stało! Jak wykorzystano ten gmach? Czy umieszczone w nim Muzea Archeologiczne i Etnograficzne umiały wykorzystać jego walory? Tabula rasa. Nic na ten temat, a przecież to czasy tak niedawne! Jeżeli twórcy wystawy z takim pietyzmem i dokładnością potrafili odtworzyć realia pałacu z przed setek lat, dlaczego nie pamiętali o tym, co było wczoraj? Gdyby, jego historię zamknięto na roku 1945, byłoby to nieuzasadnione, ale przynajmniej zrozumiałe. Tymczasem zarówno tytuł wystawy, jak i ustawione po obu stronach pałacowego dziedzińca 22 kamienie milowe, mówią o najważniejszych datach w życiu miasta w latach 1000 – 2000. Odbudowujący ten gmach z powojennych gruzów i zniszczeń zostawili po sobie pamiątkę w postaci tablicy z piaskowca o następującej treści:

MUZEUM ARCHEOLOGICZNE
ODBUDOWANE ZE ZNISZCZEŃ WOJENNYCH
W CZASIE OBCHODÓW TYSIĄCLECIA PAŃSTWA POLSKIEGO
Z OFIARNOŚĆI PUBLICZNEJ
NA SPOŁECZNY FUNDUSZ ODBUDOWY KRAJU I STOLICY
22 LIPCA 1963 ROKU

Tablica ta umieszczona pierwotnie w holu pałacu w czasie jego remontu zakończonego w 2008 roku została zdjęta i przechowywana jest w magazynie. Trzeba też przypomnieć, że obiekt ten do 2004 roku nosił oficjalną i powszechnie przyjętą nazwę swego pierwszego właściciela Spätgena. Jednakże wraz z decyzją Rady Miasta o utworzeniu tutaj nowego obiektu muzealnego postanowiono dla podkreślenia roli królów pruskich w historii Wrocławia i Polski zespół tych budynków nazwać „Pałacem Królewskim”.

Królowie pruscy
Od Spätgena pałac ten kupił król Fryderyk II Wielki, w polskiej historii znany ze swoich inicjatyw względem Rzeczypospolitej, które doprowadziły do jej pierwszego rozbioru w 1772 roku. W obszernym eseju na temat polityki zagranicznej tego króla zawartym we wspomnianym wyżej przewodniku po wystawie, o jego inicjatywach rozbiorowych nie wspomniano ani słowem. Za to szczegółowo omówiono projekt, wykonanie i odsłonięcie pomnika tego króla na wrocławskim rynku. Nie zapomniano o dokumentacji fotograficznej i kopii oryginału tego monumentu, którą pokazano w jednej z sal dokumentujących „osiągnięcia” tego monarchy. Dokumentacja ta pozytywnie wpisuje się w publicznie zgłoszoną propozycję odtworzenia tego pomnika w jego pierwotnym położeniu. Podobnie jego następca, Fryderyk Wilhelm II, który często przebywał we wrocławskiej rezydencji był inicjatorem, organizatorem, prowokatorem i wykonawcą szczególnie drastycznego w skutkach drugiego i trzeciego rozbioru, które miały raz na zawsze wymazać z mapy Europy nazwę państwa polskiego. Szeroko omawiając politykę obu władców mimochodem wspomina się, że ten ostatni wspólnie z carycą Katarzyną brał udział w drugim i trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej, co „… stworzyło jednocześnie dla wrocławskiej wytwórczości i handlu nowe, korzystne rynki zbytu.” Można odnieść wrażenie, że autor pochwalił pruskiego króla za dokonane zabory ziem polskich! Na uwagę zasługuje też zawarty w przewodniku opis działalności Fryderyka Wilhelma III, który w tym gmachu ustanowił jedno z najbardziej popularnych odznaczeń wojskowych nadawanych niemieckim żołnierzom podczas I i II wojny światowej – Żelazny Krzyż. O tym, że z rozkazu tego króla zniszczono insygnia koronacyjne królów polskich, wcześniej wykradzione ze skarbca na Wawelu, zarówno na wystawie, jak i w przewodniku zapomniano.

Muzeum Archeologiczne
Jego powstanie wiąże się z datą 25 maja 1945 roku, kiedy w kilkanaście dni po wyzwoleniu miasta, wysłany został stąd do Warszawy preliminarz budżetowy dla Muzeum Prehistorycznego we Wrocławiu, które mieściło się w niezniszczonych pomieszczeniach przy pl. Wolności, położonych obok obecnego pałacu. Pierwszą wystawę Muzeum urządziło w 1946 roku na Uniwersytecie Wrocławskim pt. „Słowianie na Śląsku”, która spotkała się z wrogą reakcją niemieckiego podziemia „Werwolf” wyrażoną w plakatach i ulotkach. Z Muzeum tym związani byli wybitni uczeni jak prof. dr Rudolf Jamka, prof. dr Kazimierz Żurowski i doc. dr Wanda Sarnowska oraz cała plejada naukowców, którzy wnieśli swój wkład w rozwój tej instytucji. Przez następne dziesiątki lat zgromadzono tutaj ok. 160 tys. zabytków, 50 tys. tomów literatury specjalistycznej oraz wydano kilkadziesiąt tomów rocznika „Silesia Antiqua” i 10 wydawnictw książkowych. Otwarto dwie filie: Muzeum Ślężańskie w Sobótce i Muzeum na Zamku w Oleśnicy. Nie wdając się w szczegóły wspomnieć tylko trzeba, że opracowano 250 wystaw własnych, 25 objazdowych oraz eksponowano 17 wystaw zagranicznych. Wielu jeszcze innych jego osiągnięć nie sposób nawet wymienić w tej krótkiej notatce. W dniu 13 lipca 1999 r. Zarząd Miasta Wrocławia powołał pełnomocnika, którego zadaniem było połączenie placówek muzealnych w jednej instytucji pod nazwą Muzea Miejskie Wrocławia. W wyniku tej decyzji zlikwidowano samodzielne dotąd Muzeum Archeologiczne i przeniesiono je do Arsenału Miejskiego oferując mu trzykrotnie mniejszą powierzchnię niż miało ono poprzednio. W ten sposób Wrocław, jako pierwszy spośród krajowych metropolii zlikwidował swoje Muzeum Archeologiczne. O tym wszystkim ani słowa nie napisano we wspomnianym przewodniku „1000 lat Wrocławia”.

Protesty
Od chwili podjęcia decyzji o likwidacji Muzeum Archeologicznego posypała się lawina protestów. W liście otwartym z 1999 roku pracownicy tej instytucji piszą: „Domyślamy się, że cała reforma została pomyślana po to, by wyprowadzić Muzeum Archeologiczne z zabytkowego i stojącego w centrum miasta Pałacu Spagetów, przeprowadzić w nim remont za pieniądze wydziału kultury… i sprzedać nasz budynek”. Do tego jeszcze nie doszło. Pojawiły się jednak opinie, że: „Jest już powszechnie wiadome, że dotychczasowy gmach Muzeum Archeologicznego ma być siedzibą nowego powołanego do życia Muzeum Miejskiego z wystawą „1000 lat dziejów Wrocławia” uwzględniającą dorobek niemiecki w dzieje Wrocławia, aż do XX wieku.” Były to słowa prorocze. Te protesty, udostępniane są anonimowo, gdyż niektórzy z ich autorów są jeszcze pracownikami wrocławskich placówek kulturalnych oraz posiadają dokumentację będącą świadectwem oraz dowodem tych wydarzeń i faktów. Protest w tej sprawie złożył też Zarząd Regionu NSZZ „Solidarność” Dolnego Śląska.

Bez zachwytu
Na opisywanej wystawie zaprezentowano mundur niemieckiego i sowieckiego żołnierza z czasów drugiej wojny światowej, bez dodania munduru polskiego. Uzasadnieniem tej ekspozycji był fakt, że przez długie miesiące Niemcy i Rosjanie brali udział w bitwie o „Festung Breslau”. Jednakże zapomina się, że tuż po kapitulacji miasto zajęło Wojsko Polskie. Pierwszą jego defiladę we Wrocławiu upamiętniał obelisk na Placu Wolności, który w wyniku prowadzonych tam prac budowlanych również trafił do magazynu. Wracając do wystawy, to całość lat 1945 – 1989 przedstawiono tylko w kontekście wydarzeń politycznych, opozycyjnych i represyjnych, co jest zawężeniem bogatej historii miasta. Omawianie rozwoju przemysłowego aglomeracji zakończono na pierwszej połowie XX wieku. Po wojnie byli jeszcze tylko artyści. Reszta jest milczeniem. Polskiego przemysłu i nauki nie było. Pominięto milczeniem nie tylko polskiego kandydata do Nagrody Nobla wrocławskiego lekarza Ludwika Hirschfelda, ale o całej plejadzie śląskich noblistów związanych z Wrocławiem wspomniano tylko marginalnie, że byli oni w większości pochodzenia żydowskiego. O tym, co odkryli, czym się wsławili, jakie mieli zasługi nie napisano już ani słowa. Nic moim zdaniem nie usprawiedliwia tych elementarnych w swojej wymowie zaniedbań względem historii. Wszystko jednak wskazuje na to, że jej celem było ukazanie nie dziejów Wrocławia, lecz jego niemieckiej świetności z czasów, kiedy nosiło ono nazwę Breslau. I to się udało. I z tego osiągnięcia może być dumna Rada Miasta, jej prezydent, sponsorzy oraz patroni medialni. Nie wszyscy jednak są tym zachwyceni.

Adam Maksymowicz