„Jestem kobieta pracująca, żadnej pracy się nie boję”, mówiła pani Irena Kwiatkowska w znanym serialu „Czterdziestolatek”. Kreowana przez aktorkę bohaterka prezentowała przed publicznością wszelakie profesje. Od sprzątaczki przez listonoszkę, kontrolera biletów po psychologa wojskowego. Cała gama zawodów i zajęć – nie sposób je wszystkie wymienić. Ale we wszystkich kobieta pracująca była rewelacyjna, niezastąpiona i doskonale przygotowana. W chwili obecnej zauważamy, że coraz więcej zawodów wykonywanych dotąd przez mężczyzn jest otwartych dla kobiet. Widzimy kobiety budowlańców, kierowców autobusów, ochroniarzy, górników, a ostatnio niedaleko mojego domu kobiety z ekipy remontowej. Tak jak bohaterka z „Czterdziestolatka”, kobiety pracujące są oddane swoim obowiązkom zawodowym, rzetelne, sumienne; często poświęcają swój wolny czas, by wyrobić się z robotą. I to niezależnie od profesji. Zaraz po etacie biegną do domu by tam realizować powołanie matki, żony. Siłaczka z dzisiejszej niewiasty. Kariatyda dźwigająca na swoich barkach ciężką budowlę. Pomnikowa Matka Polka. Uśmiech rzadko gości na jej twarzy. Sińce pod oczami podkreślają zmęczenie. Bawią się ze swoimi pociechami na ostatnim biegu. Zmotoryzowane muszą jeszcze wysilić uwagę, koncentrację, co po ośmiogodzinnym dniu pracy kruszy ich kamienne ramiona, spojrzenie staje się puste. Farmaceutki, kasjerki, urzędniczki, sekretarki, lektorki, prawniczki przynoszą do swoich rodzin obce zachowania, przeżycia. Gotują zupę po nocy. Wrzucają do garnków perfidię, zazdrość, przyprawiają złym słowem, zalewają gorzkimi łzami. Gotuje się wywar z mobbingu.

Czy tak miało być? Nie ma przecież nic złego w zdobywaniu doświadczenia zawodowego i podnoszeniu kwalifikacji. Tak, ale pod jednym warunkiem, musi być zachowany umiar. Obecna trudna sytuacja na rynku pracy sprzyja wykorzystywaniu ponad normę pracowników, zwłaszcza kobiet. Za małe pieniądze, często w atmosferze stresu czy – delikatniej – braku życzliwości. Konstytucja RP gwarantuje poszanowanie przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka we wszystkich sferach życia. Kodeks pracy zaś wspomina o poszanowaniu godności i innych dóbr osobistych pracownika. Ale wiele jest także mowy w aktach prawnych o równości. I tu dochodzi do sprzeczności. Szczególnie jeśli chodzi o kobiety. Feministki walczyły o to, by kobiety miały takie same możliwości wykonywania różnych zawodów co mężczyźni. Ale czy wtedy mają zastosowanie wykazy prac wzbronionych kobietom. Czy nie stanowią precedensu sytuacje, gdy kobiety podejmują się iście męskich zawodów. Jesteśmy równi, więc niech kobiety kopią w skale pod ziemią, niech pracują w hałasie, kurzu. Jest równość. W ustawodawstwie francuskim jeszcze w ubiegłym stuleciu istniał przepis zabraniający kobietom wykonywania pracy w godzinach nocnych ze względu na ich bezpieczeństwo. Niestety przepis ten był reliktem w nowej postępowej fali. Ze względu na dyskryminację kobiety został wycofany. W Polsce na początku br. przez niektóre media przemknął pomysł, aby kobiety pracowały do 65 roku życia. Zdaniem zwolenników tego projektu dotychczasowa sytuacja (przechodzenia na emeryturę dla mężczyzn 65 rok życia, dla kobiet 60 rok życia) to dyskryminacja. Dyskryminacja zabraniająca dalszego rozwoju zawodowego i w znaczny sposób obniżająca wysokość przyszłej emerytury kobiety. Większość moich koleżanek chodzi do pracy, bo musi. Ze względu na ciężką sytuację finansową, ewentualne utrzymanie na „wymarzonej emeryturze”. Nie są zachwycone wizją wydłużonej „kariery zawodowej”. Oznacza ona bowiem pobranie reszty sił witalnych kobiety pracującej, jakie zostawiła ona sobie na godziwy wypoczynek po latach wyczerpującego zatrudnienia.

Inny obraz roli kobiety prezentuje Ewangelia. Przyjęcie nauki Chrystusa pozwoliło na uwzględnienie i podkreślenie szczególnego miejsca kobiety w rodzinie i społeczeństwie. Przestaje być jedną z wielu, jedną z tłumu mieszkanek haremu, dla których mężczyzna był panem i władcą. Staje się panią domu, nabywa wyłącznego prawa do serca męża, równa się z nim, zajmując w rodzinie należne jej miejsce żony i matki.1 Zrównanie się kobiety z mężczyzną dokonało się nie tylko na płaszczyźnie rodzinnej, lecz także społecznej, religijnej i nadprzyrodzonej.2 Według nauki ewangelicznej kobieta jest człowiekiem o tych samych prawach, tym samym ostatecznym powołaniu i przeznaczeniu. 3 Taki model życia kobiety dało światu chrześcijaństwo. Przez kilkanaście stuleci był on podstawą ustroju każdego państwa Europejskiego. Przemiany społeczno –ustrojowe drugiej połowy XIX wieku dały okazję do odrzucenia wzoru kobiety –matki i kobiety – pani domowego ogniska. Ciężka sytuacja materialna, zmuszająca kobiety do pracy, spowodowała ich wyemancypowanie. Chwilowe poczucie niezależności od mężczyzny przyciągnęło pokusę zanegowania dotychczasowego stylu życia.

Niestety jak zwykle zmiany na płaszczyźnie społeczno-politycznej dotykają najuboższych. W wieku XIX odnosiły się głównie do robotników.

Problem pogarszającej się sytuacji materialno-bytowej i możliwości jego rozwiązania stał się tematem wielu encyklik papieskich. Pierwsza z nich, to „Rerum novarum”, napisana przez Papieża Leona XIII 15 V 1891 r. W całości jest poświęcona poprawie losu robotników. Zdaniem Papieża to państwo poprzez ustawy powinno uregulować kwestię zabezpieczenia pracujących i ich praw. W szczególności powinno otoczyć opieką pracę kobiet i dzieci, postarać się o to, by zapłata była godziwa. Kontynuatorem nauczania Leona XIII był Pius XI. Najważniejszym dokumentem o charakterze społecznym Papieża Piusa XI jest Encyklika „Quadragesimo anno” z 15 V 1931. Papież zwraca uwagę na zasady polityki płacy sprawiedliwej. Stoi na stanowisku, iż robotnik powinien otrzymywać taką płacę, aby mógł utrzymać swoją rodziną, aby jego żona nie musiała podejmować pracy. Papieżem, który kładzie duży nacisk na kwestie społeczne, jest Jan Paweł II. Wśród wydanych przez niego encyklik, do tych o charakterze społecznym, należy zaliczyć: „Solicitudo rei socialis”, „Laborem exercens”. Pierwsza z encyklik wydana w 1988 r. dużo miejsca poświęca bezrobociu, określa jego przyczyny i skutki. Encyklika „Laborem exercens”,wydana w 90-tą rocznicę Encykliki „Rerum novarum” nawiązuje tematycznie do zagadnień w niej poruszonych. Papież stwierdza, że to „praca jest dla człowieka, a nie człowiek dla pracy”. Niestety człowiek jest wykorzystywany jako siła robocza i traci charakter sprawczego podmiotu. Papież zwraca uwagę, iż w związku z nieprawidłowościami etyczno-społecznymi powstała w XIX stuleciu kwestia robotnicza, która połączyła ludzi-robotników w zrywie solidarności. W miarę upływu lat i równolegle do zmian warunków pracy na bardziej nowoczesne zmieniły się i ukształtowały formy solidarności. Np.: „bezrobocie inteligencji powstaje lub wzrasta, gdy dostępne wykształcenie nie jest skierowane ku takim rodzajom zatrudnienia czy usługom, jakich wymagają prawdziwe potrzeby społeczeństwa, lub też praca, do której wymagane jest wykształcenie, bywa mniej poszukiwana i niżej opłacana, niż zwykła praca fizyczna”.

Czy nauczanie papieży nie zostało tylko wspomnieniem? Czy współczesna kobieta ma szansę normalnie funkcjonować w dzisiejszych realiach? Czy w ogóle potrzebna jest jej rodzina? Na te pytania próbuje odpowiedzieć pani Teresa Liszcz, profesor w Zakładzie Prawa Pracy Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, sędzia Trubunału Konstytucyjnego w artykule „Prawo pracy instrumentem polityki pro rodzinnej państwa” (Praca i zabezpieczenie społeczne 6/2007 str. 2). Opierając się na założeniach nauki społecznej Kościoła autorka analizuje polskie przepisy prawne pod kątem zatrudnienia sprzyjającego rodzinie. Pani profesor Teresa Liszcz wychodzi z założenia, że rodzenie i wychowywanie dzieci nie jest tylko prywatną sprawą ich rodziców, lecz „sprawą wagi narodowej i państwowej” .4 Pozytywnie ocenia regulacje prawne dotyczące urlopu macierzyńskiego, ochrony zdrowia pracownicy ciężarnej, ochronę trwałości stosunku pracy w związku z macierzyństwem. Znajduje jednak też rozwiązania niesprzyjające życiu rodzinnemu. Brak gwarancji zatrudnienia po powrocie z urlopu macierzyńskiego i wychowawczego, jak w ogóle brak gwarancji materialnych podstaw bytu dla co najmniej jednego z rodziców. Autorka wskazuje, iż obawa przed utratą pracy po przerwie związanej z urodzeniem dziecka jest jednym z najważniejszych przyczyn – obok wysokich kosztów utrzymania dziecka – rezygnacji z planów powiększenia rodziny. 5 Podsumowując swoje rozważania Pani sędzia wie, iż niemożliwy jest odwrót od powszechnego dziś zatrudnienia zawodowego kobiet mających dzieci i przywrócenie tradycyjnego modelu rodziny, w którym tylko ojciec pracuje poza domem, zaś matka opiekuje się dziećmi i prowadzi gospodarstwo domowe. Państwo powinno jednak otoczyć opieką te kobiety, które mają większą ilość dzieci, pracują z konieczności życiowej, a chętnie poświęciłyby się pracy domowej i wychowywaniu dzieci. Dobrym rozwiązaniem w tym kierunku mogłyby być znaczące w budżecie rodzinnym zasiłki na niepracującą żonę i na dzieci lub rodzinny podatek dochodowy oraz finansowanie ze środków budżetowych składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe z tytułu pracy domowej. Jak na razie pomysł ten nie znalazł odzwierciedlenia w konkretnych przepisach prawnych.

I tak obiekt westchnień poetów, ta ulotna, wietrzna istota, uosobienie ciepła, czułości, wrażliwości klęczy na bruku i trzyma w dłoniach wielką okrągłą betonową płytę. Następnie podnosi ostrą piłę i wbija ją w betonowe koło, wchodzi jak nóż w ciasto. To damski zespół remontowy niedługo oddaje do odbioru odnowiony lokal. Kurzy się, przypieka słońce. Po młodej twarzy ściekają kropelki potu. Na dzisiaj pozostaje wyłożyć kafle na schodach. Do zachodu jeszcze daleko.

Danuta Małaszuk
gościnnie

1. Ks. Józef Majka „Katolicka nauka społeczna”; Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warszawa 1988r.; s.60
2. ibidem
3. ibidem
4. Teresa Liszcz , „Prawo pracy instrumentem polityki prorodzinnej państwa ”; „Praca i zabezpieczenie społeczne” 6/2007; s.2
5. Teresa Liszcz , „Prawo pracy instrumentem polityki prorodzinnej państwa ”; „Praca i zabezpieczenie społeczne” 6/2007; s.5