Zapewne w ogóle nic bym nie napisał na temat tego wyroku (polskie tłumaczenie: tu albo tu), gdyby nie lektura opublikowanych do niego komentarzy, przypisów i glos, które wysypały się, prawda, jak grzyby po deszczu. Pierwsza intuicja, że coś jest w tym wszystkim „nie tak” pojawiła się po lekturze prof. W. Sadurskiego. Dotarło do mnie, że — trawestując profesorską manierę — „jak to się często dzieje w przypadku tego łatwo oburzającego się publicysty-profesora”, poza wyrechotaniem nielubianych przez niego autorów, dowiedziałem się z tekstu – nic. Pytając, „ilu wypowiadających się na temat tego wyroku zna jego treść”, pan Profesor lekką ręką zapewnił, że wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) nie spycha obecności krzyża do sfery prywatnej, bo gdyby spychał, to „na gruncie liberalno-demokratycznej koncepcji państwa” należałoby to ocenić krytycznie. Pięknie, pomyślałem, logika trzyma się niczym szpadel pod lodem. Chwilę potem trafiłem na inny fragment, gdzie przeczytałem: „o wiele ważniejsza [od wieszania krzyży w szkole – uwaga referent] jest kwestia faktycznego zagwarantowania lekcji etyki jako alternatywy dla religii w szkołach publicznych”. Byłem już wówczas prawie pewien, że skoro uczeni mężowie zamiast powiedzieć o co chodzi tylko mrugają do mnie okiem, trzeba liczyć na siebie. Ostatecznie do poszukiwań wyroku skusił mnie jednak inny Autor, który z podobną mocą argumentacyjną jak profesor Sadurski wypalił: „wyrok Trybunału [ETPC — uwaga referent] był jednomyślny, a w skład orzekający wchodzili sędziowie będący liderami intelektualnymi w jego obecnym składzie (m.in. znany w Polsce prof. Andrus Sajo)”. „O!, najlepsi brali w tym udział — przyszło mi do głowy. — Skoro tak się sprawy mają, nie masz referencie wyjścia. Siadaj i studiuj!”

Pierwszą obserwację poczyniłem po kilku minutach. „Nie jest źle, wyrok nie odbiega od strasburskiej normy; coś tam coś tam, prawda, poniekąd rozumiem; nie jest więc tak, że mamy do czynienia z wnioskowaniem dotychczas niespotkanym w przyrodzie”. Dzięki takiemu pisaniu prawnicy, a nawet referenci w mojej kategorii, — proszę uważać — po kres świata będą mieli łatwe źródło zarobkowania. Stawia nas to bowiem w jednym szeregu z pięknymi i dobrymi zawodami: piekarza, dentysty, fryzjera i krawca. Tak jak człowiek zawsze będzie musiał jeść, leczyć zęby, strzyc włosy i w coś się ubierać, niezmienna pozostaje u niego także potrzeba, żeby za pomocą ładnych i tajemniczych wyrazów opisywać bełkot. Świat się od tego nie zmieni, ale wyżyć można. Wracam jednak do rzeczy.

1. ETPC zaczyna od wielce znaczącego ustalenia, które burzy spokój, jeśli chodzi o zapewnienie, że wyrok „nie zagraża obecności krzyża w sferze publicznej” (Sadurski). Czytamy bowiem: Ani pierwsze, ani drugie zdanie nie dokonuje rozróżnienia szkolnictwa na państwowe i prywatne. Drugie zdanie art. 2 Protokołu nr 1 [przepis, który był przesłanką wnioskowań ETPC — uwaga referent] mówi o podtrzymaniu „społeczeństwa demokratycznego” w rozumieniu Konwencji. Ze względu na władzę nowoczesnego Państwa, ten cel powinno spełniać zwłaszcza szkolnictwo państwowe.

Teza o jednakowym traktowaniu szkolnictwa państwowego i prywatnego z perspektywy postanowień Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Konwencja) pojawia się również między wierszami w dalszej części wyroku. Co z tego wynika? Chyba sporo. ETPC daje do zrozumienia, że rozstrzygniecie, które zapadło w tej konkretnej sprawie może się powtórzyć, jeśli przepisy naruszy szkoła niepubliczna. Biorąc pod uwagę, że za taką szkołę można uznać również tę, którą prowadzą instytucje kościelne (jakiegokolwiek kościoła), a w Polsce — na mocy konkordatu — szkoły tego typu mają uprawnienia instytucji państwowych (to znaczy realizują obowiązek i program szkolny, egzaminują, wręczają dyplomy etc.), bardzo łatwo sobie wyobrazić, że ETPC za chwilę „zakaże” wieszania krzyży w gimnazjum u sióstr, i to nie tylko na lekcjach religii.

2. Dalej ETP wyjaśnia jaka jest rola Państwa w dziedzinie wychowania i nauczania (edukacji). [Państwo] czuwa, aby informacje czy wiedza zawarta w programach szkolnych były przekazywane w sposób obiektywny, krytyczny i pluralistyczny. Zakazuje mu dążenia do indoktrynacji, która mogłaby być postrzegana jako przejaw braku poszanowania dla przekonań religijnych i filozoficznych rodziców. Tu leży granica, której nie wolno przekroczyć. Poszanowanie przekonań religijnych rodziców oraz wiary dzieci oznacza prawo do wyznawania religii lub nie wyznawania jej wcale. […] Obowiązku neutralności i bezstronności nie można pogodzić z wydawaniem przez Państwo ocen na temat zasadności przekonań religijnych i sposobów ich uzewnętrzniania. W kontekście szkolnictwa neutralność powinna stanowić gwarancję pluralizmu. […] Poszanowanie przekonań rodziców powinno być możliwe w ramach edukacji zdolnej zapewnić otwarte środowisko szkolne, nastawione raczej na akceptację, aniżeli na odrzucenie, niezależnie od pochodzenia społecznego uczniów, ich wierzeń religijnych, czy korzeni etnicznych. Szkoła nie powinna stanowić sceny dla działalności misjonarskiej ani dla kazań; powinna być miejscem różnych religii i przekonań filozoficznych, w którym uczniowie mogą poznawać wzajemnie swoje idee i tradycje.

Ktoś przytomny mógłby powiedzieć: „Ładnie, ładnie, ale my przecież zastanawiamy się tutaj nad prawem do wieszania w szkole symboli religijnych, a nie dopuszczalnością lekcji religii. Czy aby na pewno to wszystko co ostatecznie doprowadziło Trybunał do rozstrzygnięcia sprawy jest na temat? Moim zdaniem nie bardzo jest na temat, co w pewnym momencie zdaje się zaczynają dostrzegać również sami sędziowie, bo kilka akapitów dalej precyzują: Państwo powinno powstrzymać się od narzucania, nawet w sposób pośredni, określonej wiary w miejscach publicznych, w których określone osoby są od niego zależne, albo w takich, w których znajdują się osoby szczególnie podatne na wpływy. Zwłaszcza edukacja dzieci stanowi wrażliwy sektor, ponieważ w tym wypadku nacisk ze strony Państwa jest wywierany na umysłach osób nie posiadających jeszcze (zależnie od poziomu dojrzałości dziecka) zdolności krytycznego myślenia, umożliwiającego zdystansowanie się od przekazu wynikającego z jawnego wyboru, dokonanego przez Państwo w kwestii religijnej.

Ufff… jest trochę jaśniej. Czyli tak, powieszenie krzyża w szkolnej klasie jest „pośrednim” narzuceniem przez władzę publiczną określonego systemu etycznego i dogmatów, a co za tym idzie narusza zasadę swobody religijnej. Chodzi przy tym o takie miejsca, gdzie młody człowiek jest poddany władztwu ze względu na uwarunkowania administracyjne (np. sąd, więzienie, szkoła), albo gdzie może się przypadkowo znaleźć. Czy w tym drugim przypadku chodzi może o ulicę albo targ? Dzieci, które — co wiemy od ETPC — są „szczególnie podatne na wpływy”, szwędają się tu i ówdzie. Idąc na lody mogą zobaczyć krzyż na wieży kościelnej, przechodząc obok domu wikarego na pewno zawieszą wzrok na monumentalnym ośmiometrowym krucyfiksie wbitym w rabatę z różami. Wikary jest wierzący, a poza tym ma skłonności gargantuiczne. Na razie żyje jeszcze w przekonaniu, że tak może…

Jak do tego wszystkiego ma się więc teza, że obecność symboli religijnych w miejscach publicznych nie jest zagrożona? Przecież miejsca publiczne to nie tylko urzędy i budynki użyteczności publicznej, ale również oddziałujące na otoczenie obiekty prywatne, które urządzamy korzystając z przynależnych nam wolności (dotyczy to zwłaszcza miast). Przy okazji, przywołany wcześniej fragment wyroku daje ładny asumpt do twierdzenia, że to — paradoksalnie, wbrew pozorom — przede wszystkim państwo ma dbać o świadomość i edukację dzieci, bo Państwo — to też wiemy od ETPC — jest najlepszym gwarantem wyboru trafnych przekonań światopoglądowych, które pokażą nam jak żyć i umrzeć. Ale o tym w kolejnym punkcie.

cdn.