Ciągle jeszcze myślę o Grzesiowym wpisie “Manifest pacyfisty” i o dyskusji jaka właściwie jeszcze do wczoraj się pod nim toczyła.
http://tekstowisko.com/tecumseh/55788.html

Szanowny Krk, którego pozdrawiam, w ostatniej fazie tej dyskusji stanął na stanowisku, że (trochę upraszczam dla potrzeb postu) usprawiedliwiona agresją przemoc nie pozostawia głębszych śladów w człowieku.
Tak się składa, że kilka dni temu obejrzałem po raz kolejny “Monachium” Spielberga, film, który dwa lata temu bardzo mnie poruszył.
Składa w jakąś całość: post Grzesia, dyskusja, film, nie mówiąc już, że trwa Olimpiada…

Wojna na Bliskim Wschodzie jest jednym ze „znaków firmowych” drugiej połowy XX wieku na Świecie. Śmiertelna nienawiść Arabów i Żydów tląca się od czasów deklaracji Balfour’a (a może jeszcze wcześniej – kto to teraz rozstrzygnie) zatruła nie tylko te dwa narody, nie tylko skrawek pustynnej ziemi gdzieś pomiędzy Synajem, Morzem Śródziemnym a Półwyspem Arabskim. Każde dziecko wie już, że ta nieustanna wojna ma wpływ na poziom bezpieczeństwa w USA, w Europie, w Azji lub w Oceanii.

Powie ktoś: gruba przesada! Czyżby? Wystarczy obejrzeć pierwsze 15 minut „Monachium”. Początek lat 70-tych, spektakularny atak Palestyńczyków na wioskę olimpijską podczas trwania letnich igrzysk i… kto żyw biegnie aby, z przerażeniem lub z radością, śledzić rozwój wypadków na ekranie swojego telewizora. Tak na marginesie, gdy oglądałem tę scenę nie mogłem się pozbyć wrażenia, że tak naprawdę niewiele się zmieniło. Ciarki chodzą po plecach, ale po trzydziestu latach kolejne, coraz liczniejsze, zamachy możemy oglądać w coraz to nowszych modelach odbiorników TV, no i komentarze są coraz bardziej szczegółowe, coraz dokładniej odsłaniają motywacje wszystkich stron konfliktu.

Skoro tak już nasiąkliśmy informacjami z tej semickiej wojny, jeśli tyle razy słyszeliśmy racje jednej i drugiej strony, skoro wiemy już niemal wszystko po kiego grzyba Spielberg naraził swą ugruntowaną reputację mistrza Hollywood na zarzut odgrzewania tematu odmienianego ciągle przez wszystkie przypadki, bezustannie trywializowanego i banalizowanego przez setki stacji telewizyjnych i tysiące, setki tysięcy gazet na całym świecie. Co on takiego chciał nam powiedzieć czego jeszcze nie słyszeliśmy? Czy cokolwiek może nas jeszcze zdziwić lub zaskoczyć?

Wydaje się, że należy w tym miejscu przypomnieć co robi Spielberg od kilku już lat. Otóż po nakręceniu „Listy Schindlera” stworzył fundację zajmującą się archiwizowaniem relacji ocalałych z Shoah, relacji zapisywanych techniką video. Kilkadziesiąt tysięcy zebranych opowieści cechuje jedno: są skrajnie subiektywne, odnoszą się do osobistej pamięci relacjonujących osób, oddają ich specyficzne cechy, uczucia, przemyślenia. Odnoszą się do ich niepowtarzalnego doświadczenia życiowego i przez to opisują Wielką Historię z perspektywy zwykłego człowieka, któremu przyszło żyć w niezwykłych czasach.

Spielberg wykorzystuje doświadczenie zdobyte podczas prac swojej fundacji. Jest przecież specjalista od znajdowania i opowiadania ciekawych fabuł. Nie przeniósł jednak na ekran kolejnych historii o Holokauście, jedynie zapożycza ten charakterystyczny, subiektywny punkt widzenia, ten osobisty sposób opowiadania. Od kilku lat próbuje opisywać wielkie wydarzenia z perspektywy bezpośrednich uczestników, ale nie znaczących graczy przesuwających pionki po szachownicy, mających wpływ na wydarzenia. On robi filmy o ludziach, których Wielka Historia postawiła przed najcięższymi życiowymi wyborami, którym przewartościowała całe życie, których zaskoczyła w ich rodzinnych domach i nie pozwoliła uciec.

W “Monachium” konflikt widzimy oczami młodego Izraelczyka, który mentalnie jest pewnie typowym mieszkańcem tego otoczonego ze wszystkich stron przez wrogów państwa. Avner Kauffman (Eric Bana) to dziecko pionierów budujących kraj wprost na pustyni, sam wychowywany w kibucu, gdzie oddała go matka, pewnie nie mając czasu na wychowywanie dziecka, kiedy trzeba było jednocześnie walczyć i tworzyć wszystko od podstaw, trafił później do armii. W kraju, gdzie kobiety także maja obowiązek służyć w wojsku typowa wydaje się także dalsza ścieżka kariery Avnera: Mossad i służba w ochronie osobistej premier Goldy Meir. Z pewnością, jak miliony rodaków, jest przekonany, że jego obowiązkiem jest służyć Ojczyźnie w każdy sposób i na każdym froncie. Tak jak wszyscy w Izraelu z zapartym tchem śledzi relacje telewizyjne z Monachium. Widząc ich dramatyczny finał nie zawaha się podjąć niemożliwego zadania zgładzenia 11 wytypowanych przez służby specjalne Palestyńczyków odpowiedzialnych za przygotowanie rzezi. Nie powstrzyma go fakt, że cała operacja jest tak utajniona, iż cały Mossad pozostanie w zupełnej nieświadomości co do istnienia tajemniczych mścicieli, że nikt nie przyjdzie mu z pomocą, jeżeli coś pójdzie nie tak (rząd nie może być kojarzony z cała operacją, choć przeznacza na to grube miliony dolarów). Avner nie zawaha się podjąć wyzwania nawet pomimo tego, że jego młoda żona spodziewa się dziecka. I, szczerze mówiąc, nie dziwi zacięta determinacja z jaką Avner przystępuje do realizowania misji. To wszystko jest wpisane w stereotyp mieszkańca Izraela, agenta Mossadu, Żyda, dla którego własne zagrożone państwo jest wszystkim.

Banał konfliktu izraelsko-arabskiego bierze się przede wszystkim stąd, że przestaliśmy już dostrzegać w tej wojnie zwykłych ludzi, ich historię życia, która ma dominujący wpływ na ich motywacje oraz przede wszystkim ich pogląd na świat, który, tak jak u każdego z nas, ciągle ewoluuje pod wpływem nabytego doświadczenia. To nikogo nie obchodzi. A przecież po obu stronach barykady są ludzie o określonym sposobie myślenia, obciążonym przez wpływ środowisk, którzy, poddawani wielu próbom, dostrzegają jednak całe skomplikowanie tego układu. Avner zgadza się podjąć misję z silnym wewnętrznym przekonaniem, że robi słusznie. Wszyscy wokół, nawet ci, którzy nic nie wiedzą o charakterze zadania, jak np. matka, są przekonani o wielkiej wadze tego co Avner robi lub ma zrobić dla Izraela. Nie ma tam miejsca na dzielenie włosa na czworo. Jesteś młodym Żydem, jesteś przeszkolony przez Mossad, masz walory, które zauważyli przełożeni – podejmij wyzwanie i staraj się zrealizować je jak najlepiej ku chwale Izraela.

Ale cała misja Avnera Kauffmana to droga przez kolejne kręgi piekła, którego istnienia nawet nie podejrzewał lub, jak to zasygnalizował jego podwładny Carl (zapadający w pamięć Ciaran Hinds) w wieczornej rozmowie w jakimś londyńskim hotelu, nie chciał podejrzewać. Kolejne etapy znaczone coraz bardziej ryzykownymi zamachami uzmysławiają Avnerowi, że jego „cele” to też ludzie mający swoje rodziny, domy, zainteresowania, wartości. W jednej z najodważniejszych scen filmu, w rozmowie twarzą w twarz z palestyńskim bojownikiem, który jest jego rówieśnikiem, dostaje krótki ale bardzo treściwy wykład racji leżących u podstaw prowadzonej przez drugą stronę walki. Spielberg oddał tu głos Palestyńczykom i jest to tak emocjonalny i wiarygodny przekaz, że nie dziwią protesty w Izraelu i w środowiskach żydowskich na całym świecie. Wszak widz musi sobie zadać pytanie czy aby rzeczywiście role w tym konflikcie są jednoznacznie rozpisane, czy na pewno jedni zdradziecko i nieustannie napadają znienawidzonych sąsiadów a drudzy bohatersko i samotnie odpierają napaść prowadząc sprawiedliwą wojnę obronną.

Spirala przemocy nakręca się nieustannie i niepostrzeżenie okazuje się, że nie ma sprawiedliwych w tej wojnie. Zabitego terrorystę zastępuje inny, który niesie jeszcze wyżej sztandar przemocy. Żydzi stosują te same metody co Arabowie – podobnie zdobywają informacje, podobnie wysadzają pół hotelu wypełnionego ludźmi, podobnie dokonują egzekucji ojca na oczach dzieci. Zmieniają się role, zacierają granice. Tak jak w konspiracyjnym lokalu, gdzie agenci Mossadu i palestyńscy terroryści dzielą posłania nie demaskując się nawzajem. Czy Spielberg chciał powiedzieć, że świat jest zbyt mały, aby te dwa narody mogły żyć w zupełnej izolacji? W jednym z wywiadów podkreślał, że „bezkompromisowość stron jest największym wrogiem Palestyńczyków i Izraelczyków”.

Avner wykonuje kolejne zadania poddając się morderczej logice panującej w tym niewidzialnym świecie: Jeśli nie ja ich to oni mnie. Ta logika nakazuje mu jeszcze dokonać nie przewidzianej planem zemsty na pięknej kobiecie-mordercy swojego przyjaciela. To bardzo mocna i ważna scena. Agenci mechaniczni i profesjonalnie, ale z rezygnacją, wykonują wyrok, świadomi, że stali się podobni do terrorystów, których zwalczają. To już ostatni krąg, Avner zobaczył siebie i to co robi w innym świetle. Po powrocie do Izraela nie będzie mógł już ze spokojem cieszyć się sławą i uznaniem bohatera narodowego. Wyjedzie. Czy przestał być wobec tego Żydem? Czy sprzeniewierzył się historii swojego Narodu? Czy zaprzeczył wszystkim wcześniejszym ideałom budowy a później obrony Państwa Żydowskiego?

Avnera odwiedza jego dowódca z Mossadu i namawia go do powrotu do służby. Kauffman widząc, że jego argumentacja nie przekona gościa zaprasza go do zatrzymania się w jego domu na noc, jak każe Tradycja. Sposób w jaki to mówi, nacisk jaki kładzie na każde słowo świadczą o jednym. Avner wie już, że być Żydem dzisiaj to wrócić do wielowiekowej tradycji narodu, który nie splamił się przemocą i szanował Innego. Bardzo mocna deklaracja w czasach, gdy jedynym wyjściem wydaje się przyjęcie metody terrorystów w obronnie przed nimi samymi.

Tak sobie myślę, że Spielberg to właśnie nowego chciał nam powiedzieć o konflikcie w Palestynie, o państwie Izrael i o samych Żydach. A przy okazji pokazał, jak “sprawiedliwa“przemoc, kara czy jak ją tam zwał, niszczy pojedyńczego człowieka, nawet jeżeli jest sprawiedliwym mścicielem.

I za to Spielberg otrzymał takie cięgi od diaspory. I za to należą mu się oklaski.