„Sprawdzę to w komputerze”, czyli przygody z książką opus drugie

Księgarnie to obok bibliotek miejsca ex definitione magiczne i ważne, w końcu prowadzony jest w nich handel wiedzą, handel umiejętnościami zapisanymi mniej lub bardziej umiejętnie na kartach dzieł literackich maści wszelakiej. Jednakże, gdyby zabawić się w szwajcarskiego dadaistę, mogłoby się okazać, że w zbiorze wszystkich księgarni znajdzie się kilka, które z worka wyjęte dadzą dość „surrealistyczny” (a to i tak eufemizm) obraz „księgarnianej” rzeczywistości. Zdaję sobie sprawę, iż temat ten przypomina już pewną moją wcześniejszą „rozprawę” i należy potraktować go jako swojego rodzaju dopełnienie.

Tylu ilu jest czytelników, tyle też rozróżnień i upodobań w kwestii, gdzie zaopatrujemy się w książki. Rzadkością są niestety małe, rodzinne księgarnie, w których ekspedienci na pamięć znają rozmieszczenie pozycji i na dodatek potrafią coś doradzić, jeśli strudzony czytelnik-wędrowiec nie jest w stanie sobie poradzić w natłoku źródeł wiedzy. Jednak częściej koneser literatury wybierze się do wielkiego sklepu (tzw. chain stores) w jednej z sieci centrów handlowych, dlatego, że pod ręką będzie mieć tam wszystko, czego potrzebuje – książki, płyty, filmy i przede wszystkim – anonimowość. Nikt bowiem, obsługa tym bardziej, nie zagląda klientowi na ręce (Tak zupełnie nikt? Chyba właśnie nie, ale to odrębny problem.). Dlatego też quasi-księgarnie w rodzaju tych na E. czy M. przeżywają prawdziwy renesans, co jest fenomenem nawet nie ekonomicznie zadziwiającym, co po prostu pod wieloma względami dziwnym.

Po wejściu do kilkupiętrowego molocha pierwsze, co rzuca się zagubionemu czytelnikowi w oczy, to tłum ludzi. Istne mrowisko potrzeb, poszukiwań, celów, sposobów, płci, kolorów włosów i oczu. Każdy element jednostkowy tej grupy ma jakiś swój azymut, ale nie jest w stanie zdobyć upragnionego „produktu” bez obijania się o inne ludzkie cząsteczki krążące wokół półek-jąder zamieszania. W wyniku tych przypadkowych zderzeń uwalniają się potężne ilości energii cieplnej – i oto źródło wysokiej temperatury panującej w sklepie. A klimatyzacji brak. W sumie więc czytelnicy sami są sobie winni. Było nie chcieć czytać, było nie wchodzić, było się tak gorąco nie ubierać.

Kiedy już uda się przecisnąć przez bramki alarmowe (książka, wiadomo, może zostać ukradziona przez jakiegoś ucznia na głodzie) czytelnik staje oko w oko z regałami, które zazwyczaj nie są poprawnie oznaczone, jeśli w ogóle są w jakiś sposób oznaczone. I tak „Księgę listów” Brunona Schulza znaleźć można obok najnowszej biografii Baracka Obamy, a Jamesa Joyce’a rzuconego swobodnie obok Paulo Coelho. Ktoś może powiedzieć – książki poukładane są alfabetycznie. Może, jeśli jest to jakiś magiczny alfabet znany tylko i wyłącznie obsłudze, która cały czas biega z jednego kąta do drugiego, zajmując się inwentaryzacją lub siedzeniem przed wszechwiedzącymi komputerami. Powoduje to wzrost zamieszania, chaosu i entropii (więc może to dobrze, bo entropia jest w przyrodzie jak najbardziej oczekiwana).

Co więc pozostaje?

Tak, słusznie, pozostaje podejść do kogoś z „Informacji” i poprosić o pomoc. Ale tu mała uwaga dygresyjna – odwołując się do etymologii słowa „informacja”, pragnęłabym zauważyć, że siedząca za biurkiem osoba nie jest obowiązana do udzielenia nam pomocy, jedynie do zakomunikowania nam, czy poszukiwana książka już jest, czy też jej nie ma, jeśli nie ma, to kiedy ewentualnie będzie, tudzież, gdzie można jej szukać. Ale nie należy liczyć na opuszczenie przez smoka jego jamy, pieczary ze skarbami. Smoki wychodzą tylko wywabione. A wywabia smoka tylko dziewica. Więc, ekstrapolując – szanse marne. Będzie trzeba odejść od stanowiska na dobrą sprawę z pustymi rękami, bo informacja, iż książka A znajduje się w dziale B nie oznacza, że uda nam się ją znaleźć albo, że ona w ogóle się tam materialnie, a nie metafizycznie i komputerowo, ucieleśnia, jak to było w przypadku Schulza, o którym tu już było pisane.

Absolutnie nie poleca się też pytania o tytuły w rodzaju: „Wartościowanie dzieła literackiego” czy „Etyka nikomachejska”, chyba że czytelnik chce zostać obdarzony sarkastyczno-eterycznym uśmiechem Pana zza biurka. Bywa czasem tak (to tyczy się jednak tylko osobniczek płci żeńskiej), że ów Pan wyraża nadmierne zainteresowanie tym, co młoda ofiara plagi czytelnictwa chce nabyć. Może jej wtedy zostać sprezentowana informacja ponadprogramowa, dodatkowa – „O, to ja sobie też sprawdzę, czy mamy tę książkę, bo potrzebna mi na studia. A Pani też studiuje kulturoznawstwo?”. Taka sytuacja ma i swoje zalety, i wady, bo jeśli przy odrobinie szczęścia, kobietka taka zostanie zapamiętana z tłumu innych „puchów marnych”, może liczyć w przyszłości na milsze traktowanie, na przykład na krótką pogawędkę podczas poszukiwania najnowszej płyty Andrea Bocelliego. Dodatkowy plus dla niej, jeśli jest dziewicą, oczywiście.

Problemem jednak nie jest tylko tłum czytelników i słuchaczy, który ostatecznie można jakoś przeżyć (w końcu „za czym kolejka ta stoi…” i te sprawy mocno nas zahartowały), nie jest nim nawet chaos w książkach czy brak opisów regałów, prawdziwymi zmorami polskich księgarń jest niekompetencja obsługi (wiem, że to uogólnienie i za to bardzo przepraszam wszystkich rzetelnych i oddanych pracowników wielkich księgarń) oraz zły stan samych książek wynikający ze złego ich traktowania i przechowywania. Nierzadko pozycje ujęte w miękkie okładki mają pozaginane rogi, są poplamione, jednym słowem – wyglądają jak kombatanci wojenni po powrocie z ciężkiej misji wojskowej. Masowe przechowywanie w kartonowych magazynach ( a książki swojego „Buntu mas” nie wzniecą ), przerzucanie z kąta w kąt w imię: „remanentu” czy „inwentaryzacji” (magiczne słowa-klucze), fenomenologiczne dociekania niektórych czytelników wsadzających palce między kartki a potem, po zaspokojeniu pierwszej ciekawości, odkładających lektury z powrotem na półki, powodują, że proces starzenia się pozycji książkowych przyspiesza z prędkością światła i jest nierzadko nieodwracalny, nawet jeśli ma się w domu baterię kremów z koenzymem Q10 i metry taśmy klejącej. Można co prawda pokusić się o poszukiwania książki w lepszym stanie (ale to nieuczciwe, wygląd ma przecież aksjologicznie marginalne znaczenie), prawdopodobnym jest jednak, iż okaże się, że w rękach mamy „jedyny i ostatni” egzemplarz. Dylemat „brać czy nie brać” dla prawdziwego bibliofila jest a priori rozwiązany. Książkę trzeba wziąć. Bez względu na jej stan. I zapłacić pełną cenę. Żadnych ulg. W końcu wiedza to dobro narodowe, uwłaczające byłoby dla niej podleganie promocjom (jak w hipermarkecie!).

Co do niekompetencji – tu słów tylko kilka, nie ma co sobie strzępić niepotrzebnie języka. Standardowe jest jednak przerzucanie kompetencji z jednego „Biura Obsługi Klienta” do drugiego. W normalnie zbudowanej księgarni typu chain store znajdziemy bowiem kilka takowych – jedno od filmu, jedno od muzyki, jedno od książki, jedno zwane ogólnie „Informacją” (sic!), a w każdym z nich czytelnik odnajdzie „Szefa Działu”. Istny Labirynt! Zaczepienie pracownika w biegu grozi atakiem w postaci bazyliszkowego wzroku, który poprzedzać będzie podejście do wszechwiedzącęgo komputera. W drodze do niego nasz pracownik będzie patrzył z góry na klienta, dowodząc swojej wyższości i większej od niego wiedzy, tudzież obycia kulturalnego. Zadawanie pytań nieobjętych spisem elektronicznym – surowo zabronione! Proszenie o poradę w stylu: „Co by Pan/Pani polecił/a fanowi Borgesa, który czytał wszystkie jego wiersze i opowiadania” jest zwyczajnie bezcelowe. Większość pracowników dużych sieci księgarnianych nie wie, kim był (jest?) Borges, a tym bardziej którzy późniejsi literaci nawiązywali do jego twórczości. Oczywiście to nie ujmuje im klasy i umiejętności. Ale czytelnik tak czy siak radzić sobie musi sam.

Empirycznie rzecz ujmując, wizyta w księgarni to doznanie i doświadczenie niemające sobie równych. Racjonalnie ujmując tę samą rzecz – czasem można wyjść z tego doświadczenia mentalnie wykończonym, by nie powiedzieć – poturbowanym. „Co nas (jednak) nie zabije, to nas (pewnie) wzmocni”. Należy myśleć pozytywnie. W końcu do księgarni chodzi się dla książek a nie dla Pani Joli z kasy. A może…?